Beter een goede buur dan een verre vriend
Vroeg of laat krijgen we allemaal te maken met de 'participatiemaatschappij'. Misschien heb je al iemand gesproken van het nieuwe wijkteam bij jou in de buurt, heeft een van je familieleden of bekenden kennisgemaakt met het fenomeen ‘keukentafelgesprek’, zorg je als 'mantelzorger' voor ouderen, heb je mensen met een arbeidsbeperking in dienst of help je met activiteiten in de buurt.

Onze oude vertrouwde verzorgingsstaat wordt snel ingewisseld voor een participatiemaatschappij. Vadertje Staat trekt zich terug en wil uit bezuinigingsoptiek alleen nog maar het hoogst noodzakelijke doen. Mensen moeten meer zelf doen en meer samen doen. Het spreekwoord 'beter een goede buur dan een verre vriend' wordt werkelijkheid. Nieuwe containerbegrippen als zelfregie, zelfredzaamheid en samenredzaamheid hebben hun intrede gedaan, maar moeten de komende jaren verder vorm en inhoud krijgen. Het gaat om invulling geven aan zaken als elkaar helpen, delen, lenen, ruilen, weggeven, hergebruiken en samendoen. De term 'deeleconomie' heeft zijn intrede gedaan om duidelijk te maken dat er iets 'nieuws' aan het ontstaan is.

Burenhulp komt terug in een nieuw jasje
Tal van organisaties, instellingen, bedrijven en ondernemers springen in dit 'gat van de markt' met nieuwe consumenten-initiatieven, platformen en websites op het gebied van zorg thuis, burenhulp, spullen verkrijgen, etc. De een wat idealistischer of commerciëler dan de ander. Van het aloude Verbeterdebuurt.nl tot het nieuwe WeHelpen.nl, Mijnbuurtje.nl, Spullendelen.nl en Thuisafgehaald.nl. Zo hebben we sinds kort in mijn eigen wijk Buurtkracht. Een initiatief van wijkbewoners waarmee een meldpunt voor hulpvragers en ontmoetingsplekken voor wijkbewoners, vrijwilligers en zorg- en welzijnsprofessionals worden gerealiseerd. Verder zijn er natuurlijk de bekende zorg- en welzijnsorganisaties, dorpsbelangen, buurtverenigingen, voedselbanken en organisaties als Leger De Heils en Oranje Fonds die hier op inspelen.

We keren daarmee terug naar de tijd waarin burgers zelf het heft in handen namen om samen hun leefomgeving te verbeteren via de oprichting van boerencoöperaties, dorpsverenigingen, scholen, buurthuizen, woningbouwverenigingen en kruisverenigingen (voorloper van de thuiszorg).

Burgerparticipatie is best lastig
De overgang van de comfortabele verzorgingsstaat waarin de overheid alles regelt, naar een moderne maatschappij waarin burgers weer samen zelfredzaam zijn, is echter geen gemakkelijke opgave. De participatiesamenleving blijkt in de praktijk minder maakbaar dan gedacht. Als we de vele onderzoeken van de afgelopen jaren op een rij zetten, dan ligt de uitdaging in (niet) willen, (niet) kunnen en (niet) weten.

(Niet) willen
Veel Nederlanders hebben grote twijfels over de participatiesamenleving. Een ruime meerderheid (75 procent) vindt dat de overheid haar eigen verantwoordelijkheden heeft en deze niet kan afschuiven op de burgers. Dit blijkt uit het onderzoek ‘Solidariteit in Nederland’ van verzekeraar Achmea. Bijna iedereen vindt belangrijk dat burenhulp een vrije keuze is. Het mag geen verplichting worden en mantelzorg voor de buren mag ook geen dagtaak of nachtwerk worden.

(Niet) kunnen
Naast niet willen, is er ook niet kunnen. Zo blijkt uit onderzoek van Nivel dat één op de twee Nederlanders (50 procent) moeite heeft om zelf de regie te voeren over gezondheid, ziekte en zorg. Het ontbreekt vaak aan kennis, motivatie en zelfvertrouwen. Familie en buren zouden hier kunnen helpen. Burenhulp is echter niet zo vanzelfsprekend als het lijkt. 75 procent van de Nederlanders neemt aan dat familie, vrienden of buren komen helpen als ze hulpbehoevend zijn. In de praktijk krijgt slechts 40 procent van de mensen die langdurig in de lappenmand zit die hulp. Onder de kwetsbare groep 75-plussers is dat nog veel minder. Daarnaast is er een grote groep mensen die helemaal geen netwerk van familie of vrienden heeft. Dat blijkt uit het SCP-rapport 'De WMO in beweging' uit 2014. Hulp via een van de vele nieuwe burenhulpwebsites zou dan een oplossing kunnen zijn.

(Niet) weten
Inderdaad, zou kunnen, want uit onderzoek van NPCF onder 20.000 Nederlanders blijkt dat het overgrote deel van de ouderen onbekend is met sites als WeHelpen.nl of Zorgvoorelkaar.nl waarop hulp wordt aangeboden of kan worden gevraagd. Verder is er een grote groep burgers die geen computer, internet of sociale media heeft of daar niet goed mee overweg kan. Zij zijn niet ‘digitaal vaardig’ genoeg om mee te kunnen komen met alle nieuwe dingen. Ook blijkt dat veel meer mensen hulp aanbieden dan er hulp vragen. Een derde van de 65-plussers vraagt geen hulp terwijl ze dat wel goed kunnen gebruiken. Ook zijn veel ouderen bang dat vrijwillige burenhulp ten koste gaat van professionele zorg. Als in het ‘keukentafelgesprek’ blijkt dat de buren bijspringen, zou dat kunnen zorgen voor een afwijzing van professionele zorg, zo vrezen veel ouderen.

Nieuwe initiatieven als aanjager
Kortom, de participatiemaatschappij komt niet vanzelf. Het is minder maakbaar dan gedacht en vooral veel 'trekken en sleuren'. Het kost veel inzet van alle partijen en zal zeker de nodige jaren duren. Gelukkig zijn er op tal van plekken in Nederland organisaties, ondernemers, professionals en vrijwilligers bezig om dit van de grond te krijgen, vaak met succes. Zo publiceerde Stipo vorig jaar een interessant onderzoek over de maatschappelijke effecten van drie online deelplatformen (Thuisafgehaald.nl, Peerby.com en Zorgvoorelkaar.com) waaruit blijkt dat dit soort deelplatformen actief bijdragen aan zelfredzaamheid en een krachtige samenleving, aldus de onderzoekers.

Ik wens je veel succes in 2017 met het bouwen van de participatie-SAMEN-leving!

PS.:
Op zoek naar praktijkvoorbeelden, best practices en inspiratie? Bekijk dan op mijn weblog de lijst met 100 participatie-initiatieven, websites en wetenswaardigheden: http://klantgerichtondernemen.blogspot.nl/2014/09/participatiesamenleving-buren-helpen.html.

© Nationale Zorggids / Sjors van Leeuwen