Geen protocollen maar vertrouwen

Opnieuw werden we afgelopen schooljaar opgeschrikt door een ernstig incidenten als gevolg van pesten. Opnieuw werden kinderen en hun ouders wanhopig van seksueel getinte beelden die gedeeld werden op sociale media. Opnieuw maakten jongeren een einde aan hun leven als gevolg van pestgedrag. Of we pesten helemaal kunnen uitbannen is een utopie. Een andere utopie is dat er een altijd-en-overal-geldende-oplossing voor is. Die is er niet. Protocollen en regels zorgen voor schijnveiligheid. Hoog tijd om te investeren in het ontwikkelen van vertrouwen.

Door Lucy Reijnen

Een groot deel van de tijd brengen kinderen op school door, de invloed van de school, de leerkracht, de klas, de groep is groot. Kinderen kunnen zich hieraan niet onttrekken, ze zijn immers leerplichtig en aldus ‘veroordeeld’ tot deze situatie. En meestal gaat dat goed. De meeste kinderen vinden het fijn om naar school te gaan. Mijn eigen kinderen gingen ook graag naar school. Niet omdat ‘school’ nou zo leuk is maar omdat school de plaats is waar je vrienden ontmoet, waar je een sociaal netwerk opbouwt.

Wanneer dat ontbreekt en er geen veilige sfeer is in een klas dan is ook de invloed daarvan groot. Of je nu het slachtoffer bent van pesterijen, of je in een klas zit waarin gepest wordt of wanneer je zelf de dader bent: de invloed is groot en schadelijk.

Pesten hoort bij een cultuur die steeds competitiever en individualistischer wordt, stelt hoogleraar in de pedagogiek Micha De Winter. Een van de fundamentele behoeften van mensen is de behoefte aan verbondenheid. Gezien worden. Gehoord worden. Scholen moeten kinderen beter leren hoe ze met elkaar om moeten gaan, medemenselijkheid cultiveren en zo insteken op preventie.

Vertrouwen

Sociale veiligheid is gekoppeld aan vertrouwen hebben en vertrouwen geven. Maar vertrouwen is een (subjectief) gevoel, een gevoel dat sterk verbonden is met ervaringen uit het verleden en tegelijk is het verbonden aan intuïtie. Een onderzoekje onder mijn brugklasleerlingen liet zien dat vertrouwen belangrijk is in een groep en in vriendschappen. Iemand die je vertrouwt bedoelt het goed, daar voel je je veilig bij, die komt voor je op en die kun je iets toevertrouwen.

Sociale veiligheid is niet het tegenovergestelde van pesten. Sociale veiligheid en sociale onveiligheid hebben een gemeenschappelijke bron: kwetsbaarheid. Annemiek Broersen poneert dan ook dat sociale veiligheid kan worden bereikt door kwetsbaarheid te erkennen. Iedereen is kwetsbaar maar ook iedereen heeft kracht. Vertrouwen speelt daarbij een rol. Kwetsbaarheid kan alleen getoond worden wanneer er vertrouwen is. Vertrouwen geven is het minst gemakkelijk voor mensen die het systeem en procedures centraal stellen, die behoefte hebben aan controle en zekerheid.

Scholen die de (sociale) veiligheid positief willen beïnvloeden hebben de neiging om in te zetten op regels en strikte naleving daarvan. Dit kan echter ‘schijnveiligheid’ in de hand werken. Vaak zorgen regels ervoor dat pesten ondergronds gaat en nog moeilijker te herkennen is. Sancties zorgen ervoor dat kinderen nog minder geneigd zijn om het probleem te melden bij de leerkracht.

Antipestmethodes kunnen een positief effect hebben, niet alleen omdat ze zorgen voor praktische handvaten maar vooral omdat ze zorgen voor bewustwording bij de professionals. Onderzoek wijst uit dat preventief insteken op pestproblematiek beter werkt dan curatief handelen en de meeste methodes zijn hierop ingericht. Ook de ‘Week tegen pesten’ en de ‘Dag tegen pesten’ zijn initiatieven die deze complexe problematiek steeds opnieuw onder de aandacht brengen.

Visievorming

Welke methode een school ook hanteert, de effectiviteit ervan valt of staat met degene die het beleid moet uitvoeren in de praktijk van alledag. Eerder onderzocht ik het belang van het insteken op visievorming. Gezamenlijk met collega’s op basis van feedback en reflectie komen tot een eigen manier van handelen die zowel past bij de visie van de school als bij de persoon van de leerkracht, helpt om de juiste beslissingen te nemen. Een pasklare oplossing is er niet. Iedere ‘pestsituatie’ is anders en vraagt van de leerkracht iets anders.

Men zal steeds opnieuw moeten afwegen wat in dit geval een passende oplossing kan zijn. Erg belangrijk is daarbij dat overleg met collega’s mogelijk is. De school zal daarvoor ruimte moeten bieden. Vertrouwen en ruimte voor onderlinge intervisie in plaats van regelgeving en protocollen zorgt voor nadere professionalisering, voor schoolontwikkeling en voor het terugdringen van sociale onveiligheid binnen de organisatie. Wellicht meteen invoeren bij de start van het nieuwe schooljaar.

Lucy Reijnen is dramadocent, trainer en trainingsacteur. Ze heeft daarnaast ervaring als schoolopleider. Ze studeerde Omgangskunde, volgde daarna de Master SEN-opleiding en heeft onlangs haar Masteropleiding Pedagogiek afgerond. De afgelopen jaren heeft zij zich verdiept en gespecialiseerd in pestproblematiek en preventie daarvan. Ze schrijft onder andere over sociale veiligheid en geeft hierover workshops en gastlessen. Daarnaast ontwikkelt ze spel- en werkvormen. Via www.kieresoe.nl deelt ze kennis en publicaties.