Sinds eind vorig jaar kunnen uitbehandelde patiënten met lymfeklierkanker zeer succesvol behandeld worden met hun eigen T-cellen die buiten het lichaam genetisch gemodificeerd worden. De behandeling die in Nederland door enkele UMC’s gegeven wordt, is zeer kostbaar, gemiddeld zo’n 330.000 euro per patiënt. Dat komt mede doordat het proces lang en ingewikkeld is. 

 

Bij de patiënt worden T-cellen (een bepaald type witte bloedcellen) uit het bloed gehaald. Deze cellen, die een belangrijke rol spelen in de afweer van het lichaam tegen kankercellen, worden in een laboratorium genetisch aangepast: er wordt een zogeheten CAR aan de T-cel toegevoegd. Die CAR is een extra stukje DNA dat ervoor zorgt dat de T-cel (die na de behandeling een CAR-T-cel is geworden) de kankercellen herkent, en aanvalt. Het eigen afweersysteem van de patiënt wordt dus afgericht om de kankercellen uit te schakelen.

 

Het UMCG kan in de eigen ziekenhuisapotheek nu ook deze CAR (CAR staat voor chimeric antigen receptor) produceren. Daarmee wordt kostbare tijd gewonnen: de gehele procedure inclusief vervoer naar en van Amerika kostte gemiddeld 4 tot 6 weken, tijd die uitbehandelde patiënten vaak niet meer hebben. Dat kan nu worden verkort naar een kleine twee weken. Naast waardevolle tijdwinst levert dit naar verwachting ook kwaliteitswinst op. Doordat het oogsten en modificeren van de witte bloedlichamen op één plek plaatsvindt, kan er direct met de verse cellen worden gewerkt. Invriezen is dan niet meer nodig. Ook belangrijk is de kostenbesparing: de behandeling met de in eigen laboratorium geproduceerde CAR T-cellen kost naar verwachting zo’n 80.000 euro per patiënt, tegen 330.000 euro voor de behandeling met de commerciële CAR T-cellen. Het onderzoek is een samenwerking met Radboudumc, Erasmus MC en Amsterdam UMC. Ook in Rotterdam en Amsterdam zullen patiënten met CAR-T-cellen uit Groningen behandeld worden.

 

Volgens onderzoeksleider internist-hematoloog Tom van Meerten van de afdeling Hematologie van het UMCG is het onderzoek “een echte game-changer. Dit zijn uitbehandelde patiënten, met grote kans op verslechtering in de wachttijd. Van de patiënten die CAR T-celtherapie ondergaan, is ongeveer 40 procent na twee jaar nog steeds kankervrij. Dat is veel vergeleken met andere kankersoorten en behandelingen. Met productie door academische ziekenhuizen kunnen we veel sneller en beter behandelen.”

 

De tot voor kort experimentele behandeling is zó succesvol, dat deze sinds begin dit jaar aan alle patiënten met lymfklierkanker die hiervoor in aanmerking komen wordt gegeven. Bijna de helft is inmiddels kankervrij. De behandeling lijkt ook kansrijk voor patiënten met andere vormen van uitbehandelde kanker, maar studies moeten uitwijzen of dat zo is. 

 

De methode CAR-T-celtherapie staat nog in de kinderschoenen. Wereldwijd zijn er maar enkele medische onderzoekscentra die de methode uitvoeren en er onderzoek naar doen. De verwachting is dat in de toekomst meer patiënten in aanmerking komen voor deze therapie. Wellicht ook als eerste optie, en niet pas nadat andere (chemotherapie)behandelingen mislukt zijn. Zonder subsidie is een onderzoek als dit lastig te financieren. Hiermee worden de hoge kosten van de behandeling gedurende het meerjarige onderzoek betaald. Meestal vormen juist die kosten de bottleneck in de financiering van onderzoek naar innovatieve zorg. De standaardbehandeling waarmee in het onderzoek wordt vergeleken, wordt betaald door de zorgverzekeraars. 

 

Er doen 299 patiënten mee aan het onderzoek, dat zes jaar duurt. Aan het eind van het onderzoekstraject neemt het Zorginstituut binnen 6 maanden een standpunt in of de behandeling bewezen effectief is en daarmee direct via de basisverzekering kan worden vergoed.