Afgelopen dinsdag oordeelde het gerechtshof in Amsterdam dat het twaalfjarige kankerpatiëntjes dat zichzelf niet verder tegen zijn ziekte wil laten behandelen, definitief geen chemokuur hoeft te ondergaan. Volgens het hof heeft de kinderpsychiater die met de jongen praatte ‘redelijk handelend en redelijk bekwaam’ opgetreden toen hij vaststelde dat de twaalfjarige wilsbekwaam genoeg is om zelf te beslissen wat hij wil. De uitspraak van de rechter deed veel stof opwaaien. Want wat is de invloed van zijn moeder geweest? Wat is überhaupt de invloed van ouders op het kind in dergelijke situaties? En is een kind van twaalf écht wilsbekwaam? In dit artikel een uiteenzetting van hoe de zaken in Nederland zijn geregeld.
In de zaak van de twaalfjarige David spande zijn vader een rechtszaak aan tegen de stichting De Jeugd- & Gezinsbeschermers, dat toezicht heeft op het kind. Het jongetje heeft aangegeven niet langer de benodigde kankerbehandeling te willen ondergaan. De psychiater verklaarde hem wilsbekwaam en dus hoeft hij niet behandeld te worden als hij dat niet wil. De reden waarom de jongen in de eerste instantie onder toezicht is geplaatst, is dat de moeder van meet af aan enkel heil zag in een alternatieve behandeling. Een reden voor mensen om vraagtekens te plaatsen bij de uitspraak.
Overigens komen Nederlandse rechters vaker voor dit soort dilemma’s te staan. Een 15-jarige jongen met een uitgezaaide hersentumor wilde geen bloedtransfusies ondergaan omdat hij Jehova-getuige was. De rechter ging ook toen uit van voldoende wilsbekwaamheid. Een zaak uit 2010 ging echter de andere kant op. Een jongen met een kankergezwel in zijn rechter bovenarm werd wilsonbekwaam verklaard waardoor hij toch een levensreddende operatie moest ondergaan. Reden: een kinderpsycholoog stelde vast dat de jongen niet tegen de wil van zijn moeder in durfde te gaan. Zij had intensief contact met een paragnost.
Huidige wet- en regelgeving
Op dit moment moeten Nederlandse kinderen tot twaalf jaar voor een behandeling toestemming hebben van een ouder of voogd, zo staat in de Wet op de Geneeskundige behandelingsovereenkomst (WBGO). Het weigeren van een behandeling staat echter niet in de wet vastgelegd.
Zodra een kind twaalf is (tot en met vijftien jaar) is er dubbele toestemming nodig voor een behandeling. Dit houdt in dat niet alleen de ouder of voogd toestemming moet geven, maar ook het kind zelf. Maar er zijn uitzonderingen op de regel. Jongeren met een zogenoemde weloverwogen wens kan een behandeling laten starten met alleen zijn toestemming. Deze uitzondering geldt ook voor jongeren bij wie de behandeling noodzakelijk is om ernstig nadeel te voorkomen.
Wilsbekwaamheid kind
Uit een onderzoek van het AMC in 2015 blijkt dat de wilsbekwaamheid van kinderen op een betrouwbare manier kan worden vastgesteld. Kinderen onder de 9,6 jaar zouden niet wilsbekwaam zijn, maar kinderen boven de 11,2 jaar wel. Volgens het onderzoek is leeftijd de belangrijkste voorspellende factor voor wilsbekwaamheid. Intelligentie speelt slechts een kleine rol.
Hoe wordt er nu met wilsbekwaamheid bij een medische behandeling omgegaan? In Nederland is een kind op 12-jarige leeftijd wilsbekwaam. Op dat moment krijgt hij een eigen identiteitskaart, kan hij veroordeeld worden voor een strafbaar feit heeft hij (mede-)beslissingsbevoegdheid bij medische behandelingen.
In een artikel van de Volkskrant van 12 mei komt een kinderarts van het Isala ziekenhuis aan het woord. Hij is van mening dat kinderen prima kunnen meepraten over een medische behandeling waar zij zelf onderdeel van zijn. “Ik heb kinderen gesproken die zware behandelingen hadden ondergaan en mij vroegen of ze echt tot het eind moesten doorgaan. Zij konden dat buitengewoon goed verwoorden, wisten beter dan wie ook wat ze zeiden”, aldus kinderarts Paul Brand. Een arts hecht vervolgens een waardeoordeel aan dergelijke uitspraken. In het geval van de twaalfjarige David vond de kinderpsychiater dat hij voldoende wilsbekwaam is om een behandeling te weigeren.
Wilsbekwaamheid en euthanasie
De Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde (NVK) pleitte in 2015 voor het wijzigen van de leeftijdsgrens voor euthanasie, deze staat nu ook op 12 jaar. De vereniging vindt dat kinderen zelf moeten kunnen bepalen of zij euthanasie willen aanvragen. Per kind moet dan getoetst worden of het wilsbekwaam is. De artsen zien namelijk dat kinderen goed genoeg de gevolgen van hun beslissingen kunnen overzien. De werkelijke wilsbekwaamheid moet als toetsingscriterium genomen.
Begin vorig jaar stelde het Universitair Medisch Centrum in Groningen richtlijnen op die houvast geven bij de levensbeëindiging van ongeneeslijk zieke en uitbehandelde kinderen. Binnen deze richtlijnen vallen alleen baby’s tot twaalf maanden en kinderen vanaf twaalf jaar. De Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde (NVK) pleit voor meer aanvullend onderzoek naar palliatieve zorg voor jonge kinderen. Hierbij moet ook gekeken worden naar gevallen waarbij kinderen tussen wal en schip vallen omdat ze net te jong of net te oud zijn.
De discussie rondom de wilsbekwaamheid van jonge kinderen is nog volop in gang. Vooralsnog blijft de regeling omtrent wilsbekwaamheid en beslissingbevoegdheid voor kinderen vanaf 12 jaar van kracht. In België is de leeftijdsgrens sinds enkele jaren uit de euthanasiewet gehaald.
Door: Redactie Nationale Zorggids
