Al jaren train ik in verschillende zorgcentra door het land. Als ik vraag waarom verzorgsters voor dit werk hebben gekozen is meestal het antwoord: "Omdat ik iets wil betekenen voor mensen."

Door: Marja Ruijterman

De vrouwen (het zijn meestal vrouwen) doen het werk met hart en ziel en toch is vaak de sjeu eraf. De stress slaat toe en daardoor ook de stress onder de bewoners. Oorzaken genoeg, maar vooral: bezuinigingen en reorganisaties. Te weinig geld, te weinig personeel, managers die iets bedenken wat op de werkvloer niet werkt. En daar komt bij: als je een zorgzaam mens bent, ben je ook meestal thuis degene die zorgt.

Voor zieke ouders, kinderen, buren, honden en katten. Op mijn vraag of ze wel eens tijd hebben voor zichzelf, kijken de vrouwen me verbijsterd aan en zeggen: "Waar moet ik die tijd vandaan halen?" Ze komen niet eens op het idee.

Als je thuis komt en zeven demente ouderen in je eentje hebt verzorgd komen ook nog eens de kinderen van school en gooien hun jas neer. Dan moet de rommel opgeruimd worden, de was gedaan, eten gekookt, en nog zo wat. Ga er maar aan staan.

"Nee" zeggen komt niet voor in het woordenboek van de rasechte verzorgster. Zoals één van hen vertelde dat ze al zes jaar geen kerst meer had gevierd met haar familie. Toen ze voorzichtig opperde of ze alsjeblieft een keertje de feestdagen vrij kon krijgen... kreeg ze te horen dat het niet mogelijk was.

Te weinig personeel. De manier waarop de vrouw om de vrije dagen had gevraagd, vroeg om een afwijzing. Te zacht, te lief en zelf eigenlijk al overtuigd dat het toch niet zou kunnen.

Als je nooit ‘nee' zegt word je gebruikt. Ik weet dat Maria nog wel eens nee zegt als ik haar iets vraag... dus ga ik eerst naar Joke want die zegt sowieso altijd ja. Veel makkelijker. Dat weten managers, kinderen, vaders en bejaarde ouders ook.

Als ik voorstel dat men meer tijd voor zichzelf neemt wordt er eerst wat gemokt. Ja, maar wie doet dan de was en wie zorgt voor moeder en wie smeert de boterhammen en wie zet het eten op tafel? Dan zie ik langzaam het besef doordringen dat het gekkenwerk is. Ieder mens heeft recht op zijn eigen tijd. De weken erna hoor ik van wapenfeiten.

"Ik neem nu een uur per dag voor mezelf. Even helemaal niets. Ben lekker op de bank gaan liggen met een boek." Dan: "en wat als je eens een middag per week voor jezelf neemt?" De ogen glimmen bij het idee en ja hoor... de keer erop is ook dat gelukt. Er wordt meer onderhandeld over tijd met echtgenoten, kinderen en de manager. De vrouwen nemen een steviger positie in. Ze klagen minder en komen meer voor zichzelf op. Tijd voor veel verzorgsters om eens goed naar zichzelf te kijken.

Tijdens de training ‘omgaan met agressie', hoor ik over ouderen die agressief worden. Slaan, krabben of schoppen en dan denk je... ach, een negentigjarige kun je toch wel aan? Maar dan zit je net voorovergebogen om steunkousen aan te trekken en als je dan een haal krijgt van scherpe nagels...

Neem Joke. Over een half uur gaat ze zeven ouderen uitkleden en naar bed brengen. Ze zit met haar hart in haar keel. Straks mevrouw Pieterse denkt ze... zal je zien dat ze weer uithaalt. Ze heeft al eens een flinke krab van haar nagels gehad. Ze wordt steeds zenuwachtiger naarmate de tijd verstrijkt. Mevrouw Pieterse zit zich ondertussen ook op te winden. Ze wil nog niet naar bed maar straks komt dat malle wicht om d`r uit te kleden, denkt ze... "ik bepaal zelf wel wanneer ik naar bed wil."

Joke komt binnen... haar adem hoog, gedachten schieten snel door haar hoofd... Uitkijken... hoe ga ik zitten... als ik nu mijn knie zo hou en iets naar achteren buig als ik haar kousen uitdoe dan kan ik de klap misschien zien aankomen.

Shit, waarom krijg ik geen hulp? Moet alles altijd alleen doen en straks nog de zes anderen... De sfeer om haar heen is gespannen en mevrouw Pieterse voelt dat ook en zet zich schrap.

We hebben geoefend. Eerst is er weerstand... "ja, makkelijk praten... jij weet niet wat we allemaal meemaken". Toch leert Joke haar gedachten anders te gebruiken. In plaats van ‘o, shit... mevrouw Pieterse... zal ze weer... ' Nu: "Ha mevrouw Pieterse". Het is ook afschuwelijk als je nog niet naar bed wil en je moet.

Ze ademt rustig in en komt op de uitademing de kamer in. Het werkt. Ze is relaxed en alert en mevrouw Pieterse wordt ook rustiger. Na een paar dagen heeft Joke meer plezier in haar werk en de sfeer op de afdeling is ontspannen. Ook leerde ze op een andere manier met haar coördinator te praten. Samen met haar collega's. Niet verongelijkt of kleintjes maar op een volwassen meedenkende manier.

Gedachten over jezelf en over je werk kunnen je maken en breken. Als je jezelf klein denkt en als iemand ziet die altijd alles moet doen, dan ga je er naar leven. En je omgeving neemt de ruimte in die jij zelf niet gebruikt.

Je kunt je gedachten onder de loep nemen. Wat denk ik? Hoe vaak heb ik het gedacht? Heb ik er wat aan gehad? Zo niet... waar heb ik wel wat aan? Bij die laatste vraag doorbreek je de negatieve spiraal en begint het nieuwe zelfvertrouwen.

Echt, het werkt, heb inmiddels velen gezien die zowel de ademhaling als gedachtenkracht hebben toegepast. Ik zie werkelijk wonderen gebeuren.

© Marja Ruijterman / Nationale Zorggids