De focus van het onderzoek van Marcel Verbeek ligt bij de twee meest voorkomende aandoeningen onder ouderen in Nederland: zowel alzheimer als parkinson. "Dat lijken heel verschillende ziekten, maar ze vertonen veel overeenkomsten in de onderliggende biologische processen", vertelt hij. "Bij beide ziekten sterven zenuwcellen af door stapeling van eiwitten, die zich ophopen in de hersenen. Ik onderzoek hoe dat ontstaat. Daarnaast speur ik naar nieuwe stoffen waarmee we deze ziekten in een vroeg stadium kunnen opsporen, zogenaamde biomarkers."

Die biomarkers meet Verbeek in hersenvocht, ook bekend als liquor. Hij is sinds 1999 hoofd van het Nederlands Referentielaboratorium voor Liquordiagnostiek. "We zoeken in het hersenvocht naar stoffen die iets zeggen over de toestand van de hersenen, en die een hersenaandoening al vroeg aan het licht brengen. Bijvoorbeeld eiwitten die aangeven of zenuwcellen en bloedvatcellen nog goed functioneren, of stoffen die duiden op ontsteking. Ook zoeken we naar de eerste tekenen van de karakteristieke eiwitstapeling."

Pannenkoeken

Tegen de tijd dat de eiwitten als een stapel pannenkoeken op elkaar liggen, tot kabels zo groot dat ze zichtbaar zijn met een microscoop, is het namelijk te laat. Verbeek: "Dan is de schade onomkeerbaar. Dat proces is vaak al vijftien of twintig jaar aan de gang. Het begint met normale, gezonde eiwitten die zich anders gaan vouwen. Die verkeerd gevouwen eiwitten gaan langzaam samenklonteren en dat proberen we te meten. Dat is een veelbelovende vroege biomarker, met name bij parkinson."

Voor alzheimer en parkinson bestaat geen therapie die de aandoening voorkomt of geneest. Waarom is een vroege en nauwkeurige diagnose dan belangrijk? "Op wereldschaal kampen miljoenen mensen met deze aandoeningen. Mede doordat goede vroegdiagnostiek ontbreekt, zijn we niet in staat om maatwerk te bieden qua therapie", antwoordt Verbeek. "Dankzij nieuwe biomarkers kunnen we patiënten beter karakteriseren en persoonlijker benaderen. We kunnen dan veel specifieker een bepaalde behandeling of begeleiding inzetten."

Rol van de darmen

Naast het ontrafelen van processen in de hersenen zelf, onderzoekt Verbeek ook de relatie tussen de darmen en de functie van de hersenen. "We zien steeds meer bewijs voor een link tussen de micro-organismen die in onze darmen leven en het ontstaan van parkinson. We zien bijvoorbeeld dat mensen in eerste instantie heel goed reageren op het medicijn L-DOPA, maar dat het effect snel afneemt. Dat kan komen doordat bacteriën in de darm die L-DOPA kunnen afbreken, sterk in aantal toenemen. Zo vermindert de effectiviteit van het middel."

Verbeek is met zijn team een vergelijkbaar proces op het spoor, maar dan op basis van een enzym dat het menselijk lichaam zelf maakt. "Dat enzym breekt ook L-DOPA af. De hoeveelheid van dat enzym gaat omhoog als patiënten L-DOPA krijgen. We meten de niveaus van dat enzym in een klinische studie. Als het hoog is kun je beter een ander medicijn proberen dan L-DOPA. Dit onderzoek is dus heel relevant voor de behandeling. Dat vind ik heel mooi aan mijn baan: ik krijg inspiratie voor onderzoek vanuit klinische vragen, en de resultaten van dat onderzoek passen we direct weer toe in de klinische diagnostiek."

Door: Nationale Zorggids