Invloeden uit je omgeving kunnen, via aanpassingen in de afstelling van je DNA, inwerken op je gezondheid. Prof. dr. Bas Heijmans onderzoekt bij pasgeboren eeneiige tweelingen de langetermijngevolgen van zulke epigenetische veranderingen op hun gezondheid. Zijn bredere doel is om de rol van epigenetica in veroudering en het ontstaan van hart- en vaatzieken in de algemene bevolking te ontrafelen. Heijmans is per 1 mei benoemd tot Leidse Hoogleraar Biomedische Datawetenschappen, in het bijzonder Populatie Epigenomica.
Bas Heijmans is van huis uit bioloog en werkt bij de Moleculaire Epidemiologie binnen de afdeling Biomedical Data Sciences van het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). Hij is gegrepen door epigenetische invloeden op de werking van ons genoom.
Omgeving werkt in op DNA
“Door epigenetica komt het DNA tot leven”, vertelt Heijmans, “in elke cel van je lichaam zit hetzelfde DNA met daarin de code voor ruim 20.000 genen. De afstelling van die genen, welke er ‘aan’ of ‘uit’ staan, bepaalt de epigenetica met behulp van moleculaire dimmers die vastzitten aan het DNA. Essentieel, want voor een hartcel moet een heel andere set van genen ‘aan’ staan dan voor een hersencel.”
De epigenetische afstelling verandert niets aan de DNA-code zelf. “Het was een doorbraak toen we erachter kwamen dat de precieze afstelling van deze dimmers van jongs af aan bleek te veranderen door bijvoorbeeld je leefstijl. Je omgeving werkt dus direct in op de werking van het DNA.”
Bijzondere tweelingen
Heijmans ontdekte eerder dat ongunstige omgevingsfactoren al voor de geboorte een grote invloed hebben. “Hongerwinterkinderen die in de baarmoeder ondervoed raakten omdat hun moeder honger leed in de winter van 1944-1945, hebben groeigenen die epigenetisch anders afgesteld zijn. Dat verklaart waarom deze kinderen als volwassene vaker overgewicht en diabetes krijgen.”
De komende jaren wil Heijmans dit principe verder onderzoeken bij een bijzondere groep tweelingen die in het Willem-Alexander Kinderziekenhuis van het LUMC geboren worden. Het gaat om eeneiige tweelingen die samen één placenta delen. “Dat gaat vaak niet goed. Het ene kindje krijgt bijvoorbeeld veel minder voedingstoffen dan zijn tweelingbroer of zus omdat de placenta ongelijk verdeeld is. Omdat de tweelingen genetisch identiek zijn, kunnen we nauwkeurig achterhalen waar op het DNA epigenetische veranderingen ontstaan.” Heijmans hoopt kwetsbare kinderen vroeger te kunnen herkennen zodat gezondheidsproblemen later voorkomen kunnen worden.
