De rechten van patiënten in Nederland

Zaterdag 18 april is het de Europese dag van de rechten van de patiënt, een heel actueel onderwerp nu de privacy van patiënten een heet hangijzer is in de discussie over corona-apps. Welke rechten hebben patiënten in Nederland eigenlijk? Nationale Zorggids zocht het uit.

De rechten van de patiënt zijn vastgelegd in de Wet op de Geneeskundige Behandelingsovereenkomst

Als er iets met je gezondheid aan de hand is en je de hulp van een zorgverlener inroept, komt er een relatie tot stand. Om deze relatie zo goed mogelijk te regelen, hebben patiënten en zorgverleners rechten en plichten. Patiënten hebben bijvoorbeeld recht op privacy, wat betekent dat hulpverleners vertrouwelijk met (medische) gegevens moeten omgaan. Ook hebben patiënten recht op informatie over hun ziekte, behandeling en de mogelijke gevolgen daarvan.

Naast rechten hebben patiënten ook plichten. Ze moeten de hulpverlener duidelijk en volledig informeren, zodat deze een goede diagnose kan stellen en een deskundige behandeling kan geven. De rechten en plichten van patiënten zijn vastgelegd in de Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO). 

Welke rechten heeft de patiënt?

In De WGBO staan alle rechten die van toepassing zijn op de relatie tussen arts en patiënt. Volgens de WGBO hebben patiënten of cliënten recht op:

De WGBO is sinds 1 januari veranderd, waardoor de positie van de patiënt is verbeterd. Dit waren de wijzigingen die vanaf 1 januari gelden:

  • de bewaartermijn van het medisch dossier wordt verlengd van 15 tot 20 jaar,
  • artsen moeten uitgebreider voorlichten, bijvoorbeeld ook over niet behandelen of behandelen door een andere arts. Dit helpt de patiënt om samen met de arts tot een goede beslissing te komen over een behandeling,
  • het moet duidelijker worden wanneer nabestaanden het medisch dossier van een overledene mogen inzien.

Welke plichten heeft de patiënt?

Als patiënt heb je niet alleen rechten maar ook plichten. Deze staan ook beschreven in de WGBO. Het is de plicht van patiënten om zorgverleners goed, eerlijk en volledig te informeren over de situatie. Met de juiste informatie kan de zorgverlener sneller en beter een diagnose stellen, en kan hij betere zorg verlenen. Een andere plicht van de patiënt is dat hij de hulpverlener of zorginstelling moet betalen.

Wanneer geldt de WGBO?

De WGBO geldt niet alleen voor medische onderzoeken en behandelingen, maar ook voor alle zorg die daarmee te maken heeft, zoals verpleging, verzorging en nazorg. Voorbeelden zijn zorg vanuit de thuiszorg en zorg in een verpleeghuis. De regels van de WGBO gelden vaak ook voor jeugdhulp, namelijk als de hulp een geneeskundige behandeling is. Voorbeelden zijn jeugd-GGZ en behandelingen van jongeren met een lichte verstandelijke beperking. Opvoedingsondersteuning en gesloten jeugdhulp vallen niet onder de WGBO. Voor de vormen van jeugdhulp die niet onder de WGBO vallen, zijn in de Jeugdwet vergelijkbare bepalingen opgenomen. Hiervoor gelden feitelijk dezelfde regels over toestemming, dossier en privacy.

Lees hier meer over de Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst. 

Andere wetten

Behalve de WGBO zijn er nog andere wetten waarin rechten van de patiënt geregeld zijn, zoals:

  • de Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg: tijdens een behandeling kan er iets misgaan, of de patiënt is ontevreden over de zorg die hij heeft gekregen. Elke patiënt mag een klacht indienen. Dit recht is vastgelegd in de Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (Wkkgz). Klachten kunnen over van alles gaan, bijvoorbeeld dat de patiënt vindt dat de zorgverlener een fout heeft gemaakt. Of een patiënt voelt zich onbeleefd of onvriendelijk behandeld. Klachten kunnen ook gaan over het eten of de verzorging in een verzorgingshuis, over wachttijden of over onduidelijke of beperkte informatie. Elke zorgaanbieder is verplicht om een klachtenfunctionaris te hebben. Deze is onafhankelijk, ondersteunt de patiënt gratis en kan bemiddelen bij een klacht. De instelling of zorgverlener moet een klacht altijd in ontvangst nemen, ook als de klacht voor hen klein of onterecht lijkt. Lees hier meer over de Wkkgz.  
  • de Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg (Wet BIG): de Wet BIG gaat over de beroepen in de individuele gezondheidszorg, zoals psychologen, artsen, fysiotherapeuten, tandartsen en verloskundigen. In deze wet staan onder andere regels en normen die patiënten moeten beschermen tegen ondeskundig en onzorgvuldig handelen door zorgverleners. De wet BIG regelt het tuchtrecht voor de gezondheidszorg. Een patiënt kan een klacht indienen bij een Regionaal Tuchtcollege voor de Gezondheidszorg als hij niet tevreden is over het handelen van een zorgverlener. De klacht kan gaan over bijvoorbeeld een verkeerde diagnose of onjuiste behandeling, onvoldoende informatie over een behandeling, seksueel- of ander grensoverschrijdend gedrag of schenden van het beroepsgeheim. De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) kan een zorgverlener een maatregel opleggen als hij niet voldoet aan de kwaliteitseisen van zijn beroep. Lees hier meer over de Wet BIG.
  • de Wet medezeggenschap cliënten in de zorg (WMCZ): cliënten of patiënten van een zorginstelling kunnen meepraten over het beleid van de instelling. Dit kan via de cliëntenraad. De cliëntenraad in een zorginstelling behartigt de gemeenschappelijke belangen van de patiënten en cliënten. In de cliëntenraad zitten cliënten, maar ook vertegenwoordigers van het cliëntenbelang, zoals familieleden van cliënten. Het bestuur van een zorginstelling moet bij beslissingen rekening houden met het advies van de cliëntenraad. Een cliëntenraad heeft rechten, zoals het recht op informatie, het recht op overleg en het recht om te adviseren.

De Wet zorg en dwang en de Wet verplichte ggz

Sinds 1 januari van dit jaar gelden de nieuwe Wet zorg en dwang (Wzd) en de Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg (Wvggz). De Wet zorg en dwang (Wzd) regelt de rechten van mensen met een verstandelijke beperking of mensen met een psychogeriatrische aandoening, zoals dementie, die onvrijwillige zorg krijgen. Ook regelt de wet onvrijwillige opname. De Wvggz regelt de rechten van mensen die verplichte zorg krijgen omdat zij een psychische aandoening hebben. Daarbij gaat het om een psychische stoornis die leidt tot gedrag waarmee zij zichzelf of anderen ernstig hinderen of zelfs in gevaar brengen.

Bronnen

Door: Nationale Zorggids