Het kan je zomaar gebeuren. Een keer de anticonceptiepil vergeten, een gescheurd condoom of seks gehad terwijl je helemaal geen anticonceptiemiddel gebruikte. Dan ben je blij dat er zoiets als de morning-afterpil bestaat. Even naar de drogist of apotheker, één pil slikken en als het goed is, ben je veilig. Vrolijk verder zonder een baby in het vooruitzicht.

Is dit je weleens overkomen? Dan ben je niet de enige. Zo’n 5 procent van de vrouwen in de vruchtbare leeftijd (18 tot 45 jaar) heeft in het voorgaande jaar een morning-afterpil geslikt, blijkt uit Seksuele gezondheid in Nederland. Kenniscentrum seksualiteit Rutgers voerde deze volwassenmonitor in 2017 uit onder zo’n 17.000 mensen. Onder 18 tot 24-jarigen is het gebruik van de morning-afterpil het hoogst: 9 procent.

Gebruik van de morning-afterpil onder jongeren

In 2017 voerde Rutgers samen met Soa Aids Nederland ook Seks onder je 25e uit, een onderzoek onder 20.000 jongeren van 12 tot 25 jaar. Van die groep had 6 procent het voorgaande jaar de morning-afterpil gebruikt. Onder de jongeren die al vaker seks hadden gehad, lag dat percentage wat hoger: 12 procent. Van hen had 9,6 procent de morning-afterpil één keer geslikt, en 2,7 procent meerdere keren in een jaar. “Deze percentages waren vijf jaar eerder ongeveer hetzelfde”, licht programmamanager Anticonceptie en Abortus Ineke van der Vlugt toe. “Al was dat een kleinere steekproef. Van een sterke stijging in het gebruik kunnen we niet spreken.”

De belangrijkste redenen voor het slikken van de morning-afterpil? In 42 procent van de gevallen had de respondent helemaal geen anticonceptie gebruikt, 40 procent was de anticonceptiepil vergeten, bij 26 procent was het condoom afgegleden of gescheurd en 9 procent gaf een overige reden op: uit voorzorg vanwege gebruik van antibiotica, overgeven of diarree.

Daarnaast is gekeken naar de verschillende achtergrondkenmerken van morning-afterpil gebruikers. Komen daar nog opvallende conclusies uit? Van der Vlugt: “Als je kijkt naar opleidingsniveaus is het opvallend dat 17 procent van de mbo-studenten de noodpil weleens gebruikt, tegenover 12 procent van de hbo- en wo-studenten.”

Verder komt uit het onderzoek Seks onder je 25e dat islamitische meisjes de morning-afterpil vaker gebruiken. Van de seksueel ervaren, islamitische meisjes had 23 procent de morning-afterpil geslikt, tegenover 11 procent van de seksueel ervaren, niet-gelovige meisjes. Een mogelijke verklaring: “Wellicht is een zwangerschap absoluut niet wenselijk bij de islamitische meisjes en willen ze dat koste wat het kost voorkomen.”

Gêne rondom morning-afterpil

Delia Titre schrijft namens de KNMP informatie over hormonale anticonceptie voor apothekers. Ook zij ziet geen opvallende stijging in de verkoop van morning-afterpillen. Al zegt ze er meteen bij dat veel vrouwen de noodpil tegenwoordig via drogisterijen kopen, dus alle cijfers heeft ze niet. “De drogist is wat anoniemer”, denkt Titre. “Sommige vrouwen vinden het gênant om een morning-afterpil te kopen.”

Zelfs bij de supermarkt is de morning-afterpil soms verkrijgbaar. “Dat is zorgelijk”, vindt Titre. “Het is echt geen snoepje.” Advies komt vaak goed van pas, en dat wordt in de supermarkt niet gegeven. “Wij geven niet alleen uitleg over het gebruik en mogelijke bijwerkingen”, zegt de apotheker, “ook kunnen we in een specifieke situatie nagaan of de morning-afterpil wel nodig is. Wat veel vrouwen niet weten, is dat het risico op zwangerschap in veel gevallen minimaal is als je één keer de ‘normale’ anticonceptiepil vergeet. Dan hoef je vaak niet meteen een morning-afterpil aan te schaffen.”

Geen abortuspil

In Nederland heb je twee typen morning-afterpillen. De eerste heeft als werkende stof levonorgestrel (1,5 mg), verkrijgbaar als merken NorLevo, Postinor of Isteranda. Daarnaast wordt sinds een aantal jaar ook ulipristalacetaat (30 mg) verkocht, die is beschikbaar als EllaOne. Probeer die naam maar eens te onthouden. De ulipristalacetaat kun je iets langer na de onbeschermde seks nog slikken: maximaal vijf dagen, tegenover maximaal drie dagen bij de levonorgestrel. Maar, benadrukken zowel Van der Vlugt als Titre, de morning-afterpil werkt het best als je hem zo snel mogelijk na onbeschermde seks inneemt.

Waar nog veel onduidelijkheid over is: de precieze werking van de morning-afterpil. “Soms wordt gedacht dat het een abortuspil is”, vertelt Van der Vlugt. Die mythe wil ze meteen de wereld uit helpen. “De morning-afterpil remt of stelt de ovulatie, oftewel de eisprong, uit. Daardoor kunnen de eicel en de zaadcel elkaar niet ontmoeten en is er geen bevruchting van de eicel mogelijk.’

De stof levonorgestrel zorgt voor verdikking van het baarmoederhalsslijm, zodat sperma de baarmoeder niet kan bereiken en een bevruchte eicel zich niet kan innestelen. Bij een zwangerschap is de eicel al wel bevrucht en is er sprake van innesteling in de baarmoeder. Is de zwangerschap ongewenst, dan kun je de embryo of foetus laten verwijderen met een abortusbehandeling. “Dat is echt iets anders”, stelt Van der Vlugt.

Effectiviteit noodanticonceptie

“Er is nog weinig vergelijkend onderzoek gedaan naar de effectiviteit van de twee pillen”, stelt Van der Vlugt. Ze waarschuwt voor marketingpraatjes of onderzoeken door farmaceuten, die niet onafhankelijk genoeg zijn. Er is geen 100 procent garantie dat je door de morning-afterpil niet zwanger wordt. De kans op een zwangerschap is bij gebruik van Norlevo (met levonorgestrel) 0,2 tot 1 procent. Bij EllaOne is dat 1 tot 2 procent.

Een andere vorm van noodanticonceptie, waar je misschien niet meteen aan zou denken, is de koperspiraal. Laat je in de vijf dagen na de onbeschermde seks een koperspiraal zetten, dan ben je 100 procent beschermd tegen zwangerschap. Toch wordt deze spiraal niet vaak als noodmethode gebruikt, volgens Titre. “Het is best ingrijpend. Dat doen vooral vrouwen die toch al van plan waren een koperspiraal te laten zetten. Een pil is sneller en makkelijker.”

Morning-afterpil hormoonbom?

Makkelijk is die morning-afterpil zonder meer. Maar hoe schadelijk is ‘ie voor je lichaam? Van der Vlugt stelt voorop: “Het slikken van de morning-afterpil levert geen ernstig gezondheidsrisico op. Dat is een misvatting. Je wordt er ook niet onvruchtbaar van.” Ze adviseert wel altijd goed de bijsluiter te lezen.

Hoewel de morning-afterpil weleens omschreven wordt als een ‘hormoonbom’, zit er in de EllaOne geen hormoon. De stof ulipristalacetaat is namelijk geen hormoon, maar een stofje dat inwerkt op je hormoonsysteem. Van der Vlugt legt uit: “Het natuurlijke hormoon progesteron is een vrouwelijk geslachtshormoon en zorgt voor een eisprong, ulipristalacetaat zorgt ervoor dat die eisprong afgeremd en uitgesteld wordt.”

In de morning-afterpillen met levonorgestrel zitten wel hormonen, zo’n 1,5 mg. Dat is zo’n 10 tot 13 keer de hormonale dosis van een normale anticonceptiepil. Bij beide pillen bestaat een grote kans op bijwerkingen. “Zo’n 10 procent van de gebruikers is duizelig, vermoeid of misselijk, heeft hoofdpijn, buikpijn, gevoelige borsten of een verstoorde menstruatiecyclus”, somt Van der Vlugt op. “Nu kunnen die bijwerkingen bij de normale anticonceptiepil ook optreden. Maar slik je een morning-afterpil vaker, dan krijg je meer hormonen binnen en wordt het risico op bijwerkingen groter. En bestaat de kans dat je menstruatiecyclus ontregeld raakt.” Daarom adviseren zowel Van der Vlugt als Titre maximaal één keer binnen je cyclus de morning-afterpil te slikken.

Alleen een noodmiddel

“Vrij je vaker onveilig of wil je partner geen condooms gebruiken, maar wil je absoluut niet zwanger raken? Overweeg dan reguliere anticonceptie, zoals de anticonceptiepil, een spiraal of een implantaat”, raadt Van der Vlugt aan. “Dat is niet alleen betrouwbaarder, de anticonceptiepil is ook nog eens goedkoper.” Ter vergelijking: één morning-afterpil kost zo’n 15 tot 20 euro, terwijl je maar 4 à 6 euro betaalt voor een doosje reguliere anticonceptiepillen waar je drie maanden mee vooruit kunt.

Is het inderdaad zo dat steeds meer jonge vrouwen de morning-afterpil gebruiken als reguliere anticonceptie in plaats van als noodoplossing? “Volgens mij valt dat enorm mee”, zegt Titre. “Uit de cijfers blijkt dat gewoon nog heel veel vrouwen de normale pil gebruiken.” Van der Vlugt: “We zien niet dat vrouwen onder de 25 steeds minder reguliere anticonceptie gebruiken. We zien eerder dat ze zich juist beter beschermen en vaker kiezen voor langer werkende methoden.” De morning-afterpil wordt vooralsnog dus gewoon als noodmiddel gezien. En dat willen Van der Vlugt en Titre graag zo houden. 

Door: Nationale Zorggids / Bente Schreurs