Een half jaar lang zat Van Dam de commissie voor die documenten opeiste van ministeries, die (oud-)bewindspersonen en ambtenaren onder ede hoorde en "reconstrueerde" wie verantwoordelijk is voor de toeslagenaffaire. Veel politici zeiden weinig zorgwekkende signalen te ontvangen, maar die waren er wel degelijk, zegt Van Dam. Hij wijst naar een hard rapport van de Ombudsman, brieven die ouders of grootouders naar bewindspersonen stuurden en vragen en moties uit de Tweede Kamer. "Bij alle verantwoordelijke bewindspersonen" kwamen volgens de commissie signalen langs "die ze hadden kunnen omzetten in actie".

De politiek maakte slechte regels en negeerde signalen over de ontspoorde fraudejacht, maar bij de Belastingdienst ging ook een hoop mis. De harde invulling van de regels, bijvoorbeeld. "Dat is wel iets dat zich binnen de Belastingdienst ontwikkeld heeft", zegt CDA'er Van Dam. "Waarbij in eerste instantie ook niet de politiek verantwoordelijken goed geïnformeerd zijn." Dat hebben topambtenaren verzuimd.

Kritiek rechtspraak

In het rapport stond ook de opmerkelijke constatering dat de rechtspraak veel te verwijten valt in dit schandaal. Van Dam vond het naar zijn zeggen "spannend" om daar wat over te schrijven: politici zijn over het algemeen heel voorzichtig met kritiek op de rechtspraak. Maar toch was de rol van de rechtspraak twijfelachtig, concludeerde de commissie. De bestuursrechtspraak wordt er in het rapport van beschuldigd beginselen weg te redeneren die juist "zouden moeten dienen als stootkussen en beschermende deken voor mensen in nood".

Ook de rol van de rechtspraak heeft ervoor gezorgd dat het onderwerp zijn beslag heeft gehad op het vertrouwen dat Van Dam zelf heeft in de rechtstaat, zegt hij desgevraagd. De commissie viel naar zijn zeggen "van verwondering in verbijstering". Van Dam: ik kreeg "een steen in mijn maag".

Door: ANP