2019 was een bewogen zorgjaar, onder meer omdat de discussie over euthanasie bij vergevorderde dementie nogmaals ter discussie stond. Met name door het handelen van een verpleeghuisarts: zij voerde euthanasie uit op een 74-jarige vrouw met dementie. De wilsverklaring van de vrouw was volgens sommigen te onduidelijk en bovendien had de arts nog één keer met haar patiënte moeten praten over het beëindigen van haar leven. Bij het medisch tuchtcollege kwam de inmiddels gepensioneerde arts er vanaf met een berisping, maar het Openbaar Ministerie (OM) liet het daar niet bij zitten en zette een strafrechtelijke vervolging in. Niet om haar straf op te leggen, maar om meer duidelijkheid te verschaffen over euthanasie bij vergvorderde dementie.
De verpleeghuisarts kwam er uiteindelijk (zo goed als) ongeschonden uit. In september oordeelde de rechtbank dat de betreffende euthanasie zorgvuldig was uitgevoerd. Hoewel de vrouw niet meer wilsbekwaam was, voldeed de arts aan alle eisen rondom levensbeëindiging. Daarop stapte het OM naar de Hoge Raad. Het OM was het namelijk niet eens met de uitspraak, maar wilde de arts een hoger beroep besparen. De Hoge Raad moest duidelijkheid verschaffen over hoe artsen omgaan met euthanasie op wilsonbekwame patiënten.
Euthanasie bij dementie is toegestaan
Medio december bracht de procureur-generaal een advies uit: euthanasie op dementerende patient is toegestaan als ze daartoe een geldig verzoek hebben ingediend toen ze nog helder van geest waren. Artsen hoeven niet in alle gevallen te proberen nog over euthanasie te communiceren met wilsonbekwame patiënten. “Als een arts tot de conclusie komt dat dit zinloos is en onnodig belastend voor de patiënt, moet dit medisch-professionele oordeel in beginsel worden gerespecteerd door de rechter.”
Meer behoedzame artsen
De strafrechtelijke vervolging van de verpleeghuisarts was volgens Rinus Otte, lid van het College van procureurs-generaal, mede ingegeven door signalen van grote onrust onder artsen. In 2017 ondertekenden honderden huisartsen en specialisten ouderengeneeskunde nog een manifest tegen euthanasie bij mensen met vergevorderde dementie. Tegelijkertijd zijn veel artsen juist door de vervolging voorzichtiger geworden. Ze zijn behoedzamer omdat ze vrezen ook vervolgd te worden.
Maar ook de maatschappelijke discussie over euthanasie blijft een punt van zorgen en heeft daarom mogelijk bijgedragen aan de daling van het aantal euthanasiegevallen. Waar artsen zich eerder onder druk lieten zetten om stiekeme euthanasie uit te voeren, willen ze dat niet zomaar meer. Het wordt een ethische kwestie als blijkt dat de persoon met dementie zelf niet meer weet of hij of zij dood wil. Een goede wilsverklaring is hierbij van groot belang, maar is nog lang niet altijd sluitend, vinden de artsen.
Euthanasiewens vastleggen bij notaris
Aan de andere kant leggen steeds meer mensen tijdig hun euthanasiewens vast voor het geval ze dement worden. Wensen worden vaak geregeld via een levenstestament dat een notaris opstelt. In 2015 ging het nog om 49.116 levenstestamenten in het register en vorig jaar waren dat er al 119.027. Dit betekent een stijging van bijna 70.000 in slechts drie jaar tijd; ofwel een toename van 142 procent. Notarissen zien dat ouderen assertiever worden en meer de regie over hun leven willen voeren. Uit recent onderzoek van CBS blijkt bovendien dat 87 procent van de Nederlanders euthanasie vindt kunnen in bepaalde gevallen. Slechts 8 procent is in alle gevallen tegen en 5 procent kan of wil er niets over zeggen.
Euthanasie voor mensen met dementie en ongeneeslijk zieke kinderen
80 procent van de volwassen bevolking vindt dat euthanasie mogelijk moet zijn bij mensen met vergevorderde dementie als zij daarom gevraagd hebben toen ze nog bij vol bewustzijn waren. Ook zijn er met 75 procent vrij veel voorstanders van de mogelijkheid tot euthanasie voor ongeneeslijk zieke kinderen en voor mensen met ernstige psychische aandoeningen. Er is duidelijk minder steun voor mensen die levensmoe zijn, maar verder lichamelijk gezond zijn. Ruim de helft vindt dat euthanasie voor hen mogelijk moet zijn, terwijl ruim 30 procent hierop tegen is.
Door: Nationale Zorggids
