Oogarts Caroline Klaver maakt zich zorgen over bijziendheid: ‘Bijziendheid brengt een hoop ziektes met zich mee’

De helft van de twintigers is bijziend. Op latere leeftijd lopen zij een groter risico op slechtziend- en zelfs blindheid. Oogarts Caroline Klaver, verbonden aan het Erasmus MC maakt zich zorgen. “Stuur kinderen onder schooltijd vaker naar buiten en beperk smartphonegebruik.”

Hoeveel mensen zijn inmiddels bijziend?

“Van de 20-jarigen is de helft bijziend. Sinds de jaren ’50 is het aantal mensen met bijziendheid flink toegenomen. Van de 60- en 70-jarigen is een kwart bijziend. Bijziendheid is blijvend. Dat betekent dat het aantal mensen met myopie (bijziendheid) verdubbeld is in veertig jaar tijd. In Azië is inmiddels zelfs 80 tot 85 procent van de twintigers bijziend. Die stijgende trend moeten we doorbreken.

Bijziendheid ontstaat vooral door onze leefstijl. Van nature komt het nauwelijks voor. De natuurlijke stand van onze ogen is om in de verte te kijken. Als we focussen op iets dichtbij moeten onze oogspieren hard werken om de ooglens boller te maken. Gebeurt dat vaak en langdurig, dan past het oog zich aan door langer te worden. Zo wordt dichtbij kijken de natuurlijke stand en hoeven de spieren minder hard te werken.”

Je kunt een bril opzetten. Bijziendheid is toch niet zo erg?

“Jawel, bijziendheid brengt een hoop ziektes met zich mee. Omdat het oog langer wordt, wordt het oogweefsel uitgerekt over een groter oppervlak. De oogcellen in het bindweefsel worden daardoor dunner. Als je ouder wordt verliest het bindweefsel stevigheid, dat gebeurt overal in je lijf, maar ook in je oog. Het bindweefsel zakt dan uit en daarbij krijg je stafilomen. Daarbij ontstaan kale plekken in het bindweefsel waar je niets meer ziet. Dat zijn meestal de plekken in het midden van het gezichtsveld. Een op de drie hoogbijzienden – met een oogafwijking van -6 of hoger- krijgen hiermee te maken. Maar ook bij -2 of -3 ontstaat een groter risico op problemen.

Ook is er een grotere kans dat het netvlies loslaat. De lichtgevoelige cellen komen dan los te liggen. Dat moet je zo snel mogelijk opereren, anders kun je blind raken. De kans op glaucoom (aantasting van de oogzenuw) is groter bij bijziendheid en ook staar komt vaker voor.”

Heeft corona gevolgen gehad?

“Ja, uit onderzoek in China blijkt dat meer kinderen van 6 en 7 jaar na de lockdown bijziend werden. In China was een strenge lockdown waar niemand naar buiten mocht en kinderen waarschijnlijk veel op beeldschermen hebben gekeken. De impact van die relatief korte periode van de lockdown was al terug te zien in de cijfers van het aantal bijzienden. Als kinderen op die leeftijd al een oogafwijking hebben, loopt dat snel op.

Vanuit Generation R. (een Rotterdamse studie waarbij 10.000 kinderen worden gevolgd, red.) weten we ook dat kinderen die vaak en lang op hun smartphone of tablet keken, vaker bijziend worden. Langer dan 20 minuten achter elkaar naar een beeldscherm kijken, levert al een risico op. Daarom bedachten we eerder al de 20-20-2-regel. Na twintig minuten schermtijd, twintig seconden in de verte kijken én iedere dag twee uur buitenspelen.”

Maakt het uit of je op een tablet of smartphone kijkt, of een boek leest?

“Nee, het gaat om dichtbijwerk zoals we dat noemen. Het helpt wel door het boek of de tablet of smartphone iets verder weg te houden. Als er een schoollineaal tussen past (33 centimeter, red.), is het risico op bijziendheid al minder groot.”

Op welke leeftijd is de kans op bijziendheid het grootst?

“Het oog groeit het hardst tijdens de basisschoolleeftijd van 6 tot 12 jaar. Van 12 tot 15-jarigen groeit het oog nog langzaam. Een bijziend oog kan zelfs doorgroeien tot 25 jaar. Daarna is de kans op bijziendheid niet meer zo groot. Een normaal oog heeft een doorsnede van 2,3 centimeter. Ik heb weleens een kind gezien waarbij het oog was doorgegroeid tot 3,6 centimeter. De oogkas is dan helemaal opgevuld door het oog. Dat maakt het lastig om rond te kijken. Ik gruwel als ik een baby zie met een smartphone. Voor 2 jaar is het sowieso niet verstandig kinderen naar een beeldscherm te laten kijken, ook geen 10 minuten. Van 2 tot 5 jaar zou dat maximaal 30 minuten per dag mogen zijn.”

Speelt erfelijkheid ook een rol?

“Zeker, uit onderzoek blijkt dat er 500 genen zijn die allemaal een rol spelen bij het ontwikkelen van bijziendheid. Maar de genen zijn minder doorslaggevend dan de leefstijl. Het is niet zo dat als je een grotere kans hebt op bijziendheid je daar niets tegen kan doen. In dat geval heb je juist meer prikkels nodig om te voorkomen dat je oog te ver gaat groeien.”

Hoe voorkom je bijziendheid?

“Ga naar buiten! In elk geval twee uur per dag. Buiten kijken we meestal in de verte. Dat helpt. Buiten is bovendien meer licht en zie je het gehele kleurenpalet. Die drie dingen zijn belangrijk om bijziendheid te voorkomen. Ik ben al bijna 15 jaar bezig om te zorgen dat kinderen meer buiten zijn. Ik vind dat scholen daar een belangrijke rol bij hebben. Als kinderen om drie uur ’s middags uit school komen, is het -zeker in de winter- lastig om nog twee uur naar buiten te gaan. Ga tijdens school tenminste een uur naar buiten. Geef af en toe buiten les. Dat is niet alleen goed voor de ogen, maar ook voor de motoriek of om overgewicht te voorkomen.”

SP, GroenLinks en PvdA pleitten onlangs voor een nieuwe wet om scholen te stimuleren vaker naar buiten te gaan. Helpt dat?

“Ja, in Azië heeft het ministerie van onderwijs ook een wet gemaakt die scholen verplicht iedere dag met de leerlingen naar buiten te gaan. Daar werkt het. Ik zou graag zien dat ook Nederlandse scholen daartoe verplicht worden. Nu krijg ik vaak te horen dat scholen daar geen tijd voor hebben, omdat ze te weinig personeel hebben. Blijkbaar is die stimulans van hoger hand nodig om die kinderen naar buiten te krijgen. Nu zitten kinderen teveel binnen en dat merk je direct aan de ogen.”

U zocht een middelbare school uit voor uw kinderen op een half uur fietsen, dan waren ze in elk geval al 1 uur per dag buiten. Wat kunnen ouders doen?

“Haha, ja dat klopt. Mijn kinderen zijn gelukkig niet bijziend. Als ouder kun je je kind in elk geval in het weekend mee naar buiten nemen. En het goede voorbeeld geven. Dat is ook belangrijk. Staar zelf niet eindeloos op die smartphone. Kinderen van 13 jaar kijken gemiddeld 4 uur per dag op hun telefoon. Als ze 18 zijn is dat 6 uur per dag. Bijna een volledige werkdag. Dat is absurd. Als ouders bijziend zijn hebben kinderen ook een grotere kans om bijziend te worden. Dat komt door erfelijke factoren, maar vooral ook door gedrag. Als ouders veel kijken op hun telefoon zullen kinderen dat overnemen.

Die telefoon is zo belangrijk geworden in ons leven. Dat heeft niet alleen gevolgen voor onze ogen, maar ook voor hoe we met elkaar omgaan. Zoveel uren per dag zijn we bezig naar dat schermpje te kijken, daar geven we allemaal dingen voor op. Is dat het waard? In Frankrijk zijn de smartphones op school verboden. Dat maakt het makkelijker kinderen bij de les te houden en ook het sociale verkeer gaat beter. Ik zou heel graag zien dat er hier ook een bredere discussie komt over gezond smartphone-gedrag.”

Door: Nationale Zorggids / Marjolein Kooyman