Bacteriofaag versus antibiotica: er ís een oplossing voor antibioticaresistentie
In Georgië is het heel gewoon, maar Nederland lijkt er nog niet klaar voor: bacteriofagen gebruiken in plaats van antibiotica. Antoinette Hertsenberg stelde het onderwerp deze week aan de kaak in Dokters van Morgen, een nieuwe serie op NPO over spraakmakende innovaties in de zorg. In de aflevering van deze week was er een treffend voorbeeld te zien. Een man die kampte met een wond op zijn voet door een infectie, kon daarvoor niet meer behandeld worden met antibiotica. Hij had een afspraak staan om een deel van zijn voet te laten amputeren, maar ging kort daarvoor naar Georgië om zijn voet daar te behandelen met een fagentherapie. Wat bleek? Zijn voet heelde en zijn afspraak in het ziekenhuis kon worden geannuleerd. In Nederland is nog niet veel gesproken over het vervangen van antibiotica met bacteriofagen. Maar wat zijn deze fagen precies, wat doen zij en waarom wordt het hier niet voorgeschreven of verkocht?
Wat zijn bacteriofagen?
Een bacteriofaag, kortweg een faag, is een klein virus dat bacteriën kan vernietigen. Een faag trekt zich in feite niets aan van de resistentie van een virus en zorgt ervoor dat deze explodeert. Fagen zijn overal te vinden en relatief simpel te kweken. In principe past er bij iedere ontdekte bacterie een faag die zijn negatieve werking teniet kan doen.
Fagen werden in 1915 al voor het eerst ontdekt. Bacterioloog Frederick Twort had toen al door dat deze virusjes bacteriën infecteerde en doodde. Zijn onderzoek werd tijdens de Eerste Wereldoorlog onderbroken en er was onvoldoende geld om ermee verder te gaan. Ondertussen ging Fransman en mede-bacterioloog Félix d’Hérelle verder met zijn eigen onderzoek naar bacteriofagen, want hij had eenzelfde soort ontdekking gedaan.
d’Hérelle was de eerste die een melding deed van een patiënt die genas na een behandeling met fagen. In de jaren ‘10 en ‘20 werden de eerste twaalf fagen gevonden die allerlei infecties konden doden. Toch zijn bacteriofagen in Europa geen standaardonderdeel van de reguliere geneeskunde, ondanks de bewezen successen in Georgië, en voorheen in Rusland. Er is ingezet op antibiotica omdat daar destijds gemakkelijker een patent op aan te vragen was, bovendien werkte het toen nog goed en snel. Maar waar de bacteriofaag alleen de slechte bacteriën doodt, doodt antibiotica ook de goede bacteriën.
Antibioticaresistentie
Steeds meer bacteriën raken antibioticaresistent. Hoe? Doordat ziekmakende bacteriën hier te veel en te vaak mee bevochten worden. Op een gegeven moment is antibiotica zo vaak tegen die bacterie gebruikt, dat het niet meer reageert. In Nederland is het probleem nog niet uit de hand gelopen, maar in landen als China of India zijn veel mensen die kampen met bacteriën waartegen een antibioticakuurtje niets meer kan doen. In deze landen wordt antibiotica zonder recept verkocht, met als gevolg dat mensen daar zo veel van kunnen kopen als ze zelf willen. In 2050 zullen er naar verwachting tien miljoen mensen komen te overlijden aan antibioticaresistentie.
In Nederland komt antibioticaresistentie ook geregeld voor, omdat een buitenlandse bacterie wordt meegenomen of de grote hoeveelheid toegediende antibiotica niets meer uithaalt. “Bacteriën houden zich niet aan grenzen. Ze kunnen zich verspreiden omdat mensen ze meenemen uit het buitenland. Ziekenhuizen en instellingen zijn daarom waakzaam als het gaat om mensen die met infecties uit het buitenland komen, bijvoorbeeld een land als Griekenland waar resistentie uitgebreid voorkomt. Deze patiënten worden in quarantaine geplaatst als ze een ziekenhuis binnenkomen of ze worden getest of er resistente bacteriën zijn”, legt microbioloog Jan Kluytmans uit op de website van Zorg.nu.
Nederland is nog niet zo ver
In Georgië (en in mindere mate in Polen) worden bacteriofagen ‘gewoon’ verkocht in de apotheken, maar Nederland en de rest van Europa is nog niet zo ver. Volgens diverse bronnen heeft dit te maken met weerstand van de farmaceutische industrie. Bovendien geeft de Nederlandse overheid nog geen subsidies om fagen te kweken en lijken artsen ‘bang’ voor het onbekende. Tijdens de opleiding geneeskunde wordt er nauwelijks aandacht aan besteed, zoals Antoinette zei tijdens een uitzending van De Wereld Draait Door.
Helemaal genegeerd worden de fagen niet. In een laboratorium van de TU-Delft worden nieuwe fagen gekweekt. En in België ook, in het militair hospitaal Koningin Astrid. Begin dit jaar werd daar een Nederlandse patiënt succesvol behandeld met een fagentherapie. Onlangs gaf de Belgische minister van Volksgezondheid apotheken toestemming om fagen te verkopen. Eerst op kleine schaal, later hopelijk op grotere schaal.
Waarom de farmaceutische industrie zo vreest voor fagen en waarom artsen in opleiding niets leren over dit fenomeen, is tot nu toe niet bekend. Nu hier in Dokters van Morgen uitgebreid aandacht aan is besteed, wordt daar te zijner tijd wellicht meer over bekend. Benieuwd naar de hele uitzending? Deze kunt u hier terugkijken.
Wat doet Nederland wél in de strijd tegen antibioticaresistentie?
Nederland investeert 2 miljoen euro in de ontwikkeling van nieuwe antibiotica en begin september lanceerde het ministerie van Volksgezondheid een handtekeningenactie die zorgverleners vraagt de strijd aan te gaan met antibioticaresistentie. Tegenwoordig schrijven huisartsen steeds minder vaak antibiotica voor aan patiënten die er baat bij kunnen hebben.
Door: Redactie Nationale Zorggids
