Ziekteverwekkers die infecties in de luchtwegen veroorzaken, verspreiden zich via de lucht. Zij infecteren in eerste instantie de slijmvliezen van de bovenste luchtwegen, zoals in de neus en de keel. Als de infectie doorzet, kan deze terechtkomen in de lagere luchtwegen of zelfs de bloedbaan. Dit kan leiden tot zeer ernstige ziekte zoals sepsis of hersenvliesontsteking. Ons immuunsysteem speelt hierbij een belangrijke rol. 

Marien de Jonge, benoemd tot hoogleraar Infectie en Immuniteit, bekijkt met zijn onderzoeksgroep hoe de epitheelcellen, de cellen die in direct contact staan met de buitenwereld, en de immuuncellen in de slijmvliezen zich gedragen na infectie. Deze kennis draagt bij aan een betere bescherming tegen luchtweginfecties en tegen de overdracht van ziekteverwekkers. Met meer begrip van de reactie van het immuunsysteem in de luchtwegen, kan er mogelijk sneller worden bepaald om welk type infectie het gaat en daarmee sneller een diagnose worden gesteld.

Verbetering van vaccins en vaccinatie

Daarnaast onderzoekt Marien de Jonge alternatieven voor de gebruikelijke vaccinatieroute. De meeste vaccins krijgen mensen met een naald toegediend in de spieren, maar soms levert vaccinatie via de huid of de luchtwegen veel betere immuniteit op. De Jonge kijkt naar de ontwikkeling van een vaccin dat via de neus wordt toegediend voor bescherming tegen de besmettelijke pneumokokkenbacterie, die in kwetsbare groepen kan leiden tot sepsis en hersenvliesontsteking. 

Het voordeel van een vaccinatie via de neus, is dat het vaccin meteen op de juiste plek terecht komt, namelijk in de luchtwegen. Dit vergroot de kans op bescherming tegen infectie en blokkeert mogelijk de transmissie van ziekteverwekkers, juist bij luchtweginfecties erg belangrijk. ‘Het vaccin tegen het coronavirus leidt tot zeer goede bescherming tegen ernstige ziekte, maar mensen kunnen nog wel geïnfecteerd raken en het virus overdragen. Dat geldt ook voor pneumokokken. Met een neusspray kunnen we de bescherming mogelijk verder verbeteren’, aldus De Jonge. In het komend jaar start een eerste klinische studie in mensen met dit kandidaat-vaccin tegen pneumokokken. 

Daarnaast ontwikkelt De Jonge nieuwe technieken voor betere monitoring van de dynamiek van ontstekingsreacties en onderzoekt hij de mogelijkheden voor een nieuw diagnostische methode om in uitgeademde lucht de veroorzaker van lagere luchtweginfecties te detecteren. 

Betere preventie en diagnose van infectie- en ontstekingsziekten is niet alleen in Nederland relevant, maar met name voor mensen in lage en middeninkomenslanden waar veel van deze ziekten voorkomen. De Jonge: ‘Er is een grote behoefte aan betere bescherming tegen infectie- en ontstekingsziekten, aangezien deze ziekten wereldwijd nog steeds een belangrijke oorzaak zijn van ernstige ziekte en sterfte.’

Diagnostiek en behandeling

Marien de Jonge is als hoofd van het Laboratorium Medische Immunologie nauw betrokken bij de patiëntenzorg. Er is een toenemende vraag naar de beoordeling van de immunologische status van patiënten met ontstekings- en infectie-gerelateerde aandoeningen. ‘Onze collega’s uit de kliniek hebben goede en duidelijke laboratoriumuitslagen nodig om een diagnose te kunnen stellen, alleen zo krijgt de patiënt de meest optimale behandeling. Die diagnose leveren we aan de hand van uitgebreide laboratoriumanalyses’, aldus De Jonge. Ook verricht het LMI diagnostiekbepalingen, regionaal en landelijk, voor specifieke expertisegebieden, zoals auto-immuun gerelateerde ontstekingsziekten en transplantatie-immunologie. 

Daarnaast geeft De Jonge onderwijs aan studenten van de Medische faculteit en van de faculteit Natuurwetenschappen, Wiskunde en Informatica. ‘De laatste jaren is het vertrouwen in de wetenschap afgenomen. Hier ligt een enorme uitdaging voor ons als wetenschappers. Het is belangrijk dat we uitleggen hoe kennis tot stand komt, wat de laatste bevindingen zijn en hoe inzichten kunnen veranderen. We hebben wetenschappers nodig die studenten inspireren in het opdoen, toepassen en doorgeven van kennis.’ 

De Jonge, kortom, houdt zich bezig met een divers palet aan onderwerpen. En dat zal de komende jaren zo blijven. ‘Dat komt omdat er nog veel onontgonnen terrein is wat betreft de interactie tussen infecties en ons immuunsysteem. Mijn doel is meer begrip van de manier waarop ziekteverwekkers en mensen op elkaar reageren’, geeft hij aan. ‘Over vijf jaar hoop ik een klein stukje van die puzzel opgelost te hebben.’ 

Loopbaan

Marien de Jonge studeerde Biologie aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. Hij specialiseerde zich in de moleculaire microbiologie en promoveerde in 2003 aan de Universiteit van Amsterdam op onderzoek naar meningokokkeninfectie (titel proefschrift: Opacity proteins of Neisseria meningitidis, structure-function relationship and vaccine potential). Aan het Parijse Institut Pasteur bestudeerde hij infectiemechanismen van Mycobacterium tuberculose en de verbetering van het BCG-vaccin, waarna hij werkte bij Merck Sharpe & Dohme. In 2011 trad hij in dienst van het Radboudumc, eerst als senior onderzoeker en vervolgens als hoofd van het Laboratorium voor Kinderinfectieziekten. Sinds 2021 staat hij aan het hoofd van het Laboratorium Medische Immunologie. De Jonge ontving subsidies van onder meer NWO, Horizon Europe, IMI en Eurostars en is voorzitter van de Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Microbiologie (KNVM). Zijn benoeming tot hoogleraar geldt per 1 augustus 2023 voor een periode van vijf jaar.