Sinds de invoering van de Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg (Wvggz) hebben zes vrouwen met ernstige psychiatrische problematiek een verplichting tot anticonceptie opgelegd gekregen. Dit is gebeurd via een zorgmachtiging van de rechter. Hoe zo’n zorgmachtiging precies werkt en hoe kwetsbare vrouwen zo tot anticonceptie kunnen worden verplicht, leggen we in dit artikel uit.
Wat is een zorgmachtiging?
Een zorgmachtiging is een machtiging van de rechter waarmee verplichte zorg op grond van de Wvgg toegepast kan worden. Een zorgmachtiging is mogelijk als een psychische stoornis leidt tot ernstig nadeel. Maar alleen als vrijwillige zorg niet mogelijk is, en verplichte zorg de enige manier is om het ernstig nadeel weg te nemen. De verplichte zorg moet in verhouding staan tot het beoogde doel ervan. Voldoet de situatie aan deze voorwaarden, dan kan een rechter een zorgmachtiging, én dus verplichte anticonceptie opleggen. Zorgmachtigingen zijn enkele maanden tot een jaar geldig, het is dus geen permanente vorm van dwang.
“In de nieuwe wet gaat het om het afwenden van ernstig nadeel voor de betreffende persoon of voor anderen. Daartoe kan de officier van justitie een zogenoemde zorgmachtiging aanvragen die getoetst wordt door de rechter. Langs die weg kun je iemand niet alleen verplicht laten opnemen of medicijnen toedienen, maar ook verplicht anticonceptie opleggen”, verduidelijkt oud-kinderrechter Cees de Groot tegen de Volkskrant, hij pleit al jaren voor verplichte anticonceptie.
Voorbeeld verplichte anticonceptie
Een duidelijk voorbeeld is de eerste keer dat een kwetsbare vrouw verplichte anticonceptie moest gaan slikken. In september 2020 kreeg zij dit opgelegd, nadat zij in 2019 stopte met haar medicatie en angstig en achterdochtig werd. Voor die tijd kreeg zij al vier kinderen, die allemaal uit huis zijn geplaatst. Een vijfde kindje werd geaborteerd nadat haar omgeving negatief reageerde op nóg een zwangerschap.
Ggz-instelling Parnassia Groep behandelt de vrouw en wil dat zij verplichte zorg krijgt. In een zorgplan is vastgelegd dat haar bewegingsvrijheid beperkt dient te worden en dat ze medicatie toegediend moet krijgen én verplichte anticonceptie nodig is. Haar psychiater pleit voor een prikpil of spiraal, maar de vrouw is er fel tegen: ze heeft plannen om te trouwen en zou graag nog een kindje willen. De officier van justitie vroeg toch een zorgmachtiging hiervoor aan en kreeg dat toegekend, via de Wvggz.
“Betrokkene is op dit moment niet in staat een kind te verzorgen, dus als zij een kind zou krijgen zou zij dit waarschijnlijk weer moeten afstaan, wat ook zeer pijnlijk voor haar is en zorgt voor verergering van haar toestandsbeeld. Om te voorkomen dat betrokkene op die manier ernstig nadeel ondervindt, is anticonceptie verplicht opgelegd”, aldus de rechter in september 2020. Psychiaters zijn in dergelijk situaties voor dwangzorg, omdat personen in sommige situaties zo kwetsbaar zijn dat ze niet voor een kind kunnen zorgen en het hun eigen herstel in de weg staat.
Afwijzing
Wordt zo’n zorgmachtiging nu nog weleens afgewezen? Ja, bijeen vrouw in de regio Zuid-West-Brabant. Ondanks haar drugsverslaving en achteruitgang van haar gezondheid, weigert de rechter verplichte anticonceptie op te leggen. De hormoonimplantaat die de vrouw al had, wilde ze laten verwijderen. Toch vond de rechter het niet te rechtvaardigen om anticonceptie gedwongen toe te dienen. Het zou echt een laatste redmiddel moeten zijn.
Op gespannen voet met mensenrechten
Volgens het College voor de Rechten van de Mens vormt een anticonceptieverplichting een ernstige inbreuk op de mensenrechten van vrouwen. Er zijn dan ook grote zorgen om deze ontwikkeling, zegt het college op 11 oktober. Een implantaat of spiraaltje raakt het recht op bescherming van de persoonlijke levenssfeer, het recht op bescherming van lichamelijke integriteit en het recht op zelfbeschikking. Alleen als aan alle voorwaarden voor het afgeven van een zorgmachtiging wordt voldaan, mag deze vorm van gedwongen zorg worden opgelegd.
Door: Nationale Zorggids
Bronnen: Dwang in Zorg, NRC, Volkskrant, College voor de Rechten van de Mens
