Na jarenlange campagnes en strijd, leek het aantal rokers in Nederland heel langzaam af te nemen. Maar toen kwam corona. “Mensen zaten thuis en hadden niets te doen. Daardoor zijn ze weer meer gaan roken of zelfs begonnen met roken”, zucht longarts Leon van den Toorn verbonden aan het Erasmus MC. Tegelijkertijd was er in die periode minder aandacht voor sporten en gezond eten. “Ze verveelden zich en staken weer makkelijker een sigaret op.”

Het schiet dus niet zo op met het terugdringen van het aantal rokers, constateert Van den Toorn gefrustreerd. Jarenlang werd er ingezet op voorlichting en waarschuwingen. “We vertelden jongeren vooral hoe ongezond het is. Tsja, dat weet iedereen intussen wel. Maar we zien ook dat jongeren een paar jaar na die voorlichting op school, toch een eerste sigaret opsteken.”

Preventie

Inmiddels zijn de belangenorganisaties en artsen zich meer en meer gaan richten op preventie: voorkomen dat kinderen ooit gaan roken. “En we leggen minder de nadruk op het afschrikken en meer op de gezondheidswinst die je behaalt als je níet gaat roken. Je leeft bijvoorbeeld gemiddeld tien jaar langer en zelfs 20 jaar langer in goede gezondheid. Ook voor het betaalbaar houden van de gezondheidszorg is het belangrijk om roken terug te dringen.”

Minder roken begint vooral met minder beschikbaarheid én hogere kosten. “Als het lastiger is om aan sigaretten te komen en ze bovendien duurder zijn, zullen jongeren ze ook minder snel kopen”, zegt hij. Daarom stond hij in september samen met collega longarts en anti-rook voorvechter Wanda de Kanter Sana, voorzitter van internisten vereniging Robin Peeters en de Rotterdamse huisarts Shakib Sana voor de Albert Heijn op het Mathenesserplein in Rotterdam. “Lidl is de enige supermarkt die de rookwaren al uit de schappen heeft verwijderd.” De Albert Heijn en Jumbo verkopen nog sigaretten. Dat mogen ze officieel doen tot 2024. “Dat schiet natuurlijk niet op. Wij pleiten er daarom ook voor dat de supermarkten nu meteen hun verantwoordelijkheid nemen. Tabak zou alleen verkocht moeten worden op locaties met een speciale tabaksvergunning.”

‘Zien roken doet roken’

Tijdens het protest werden Van den Toorn en zijn collega’s aangesproken door ‘opvallend veel’ bezorgde ouders. “Ze vertelden dat hun zoon of dochter begonnen was met roken. ‘Maak het onaantrekkelijk.’ ‘Haal het weg uit de supermarkt’, zeiden ze. Uit onderzoek weten we ook: zien roken, doet roken.” Een petitie om supermarkten te overtuigen te stoppen met de verkoop van rookwaar werd de afgelopen weken ruim 3.000 keer ondertekend.

Ook vanuit de overheid wordt ingezet op preventie. Bijvoorbeeld met de campagne Rookvrije generatie. Bij ziekenhuizen, sportclubs, speeltuinen en kinderenboerderijen is het bijvoorbeeld al regelmatig verboden om te roken. Juist omdat hier veel kinderen komen. “Wij vinden dat ook terrassen en sportclubs rookvrij moeten worden”, zegt Van den Toorn.

Vapen

Gemiddeld roken jongeren hun eerste sigaret als ze veertien of vijftien jaar oud zijn. “Kinderen raken nog sneller verslaafd dan volwassenen omdat hun brein gevoeliger is voor de nicotine.” Naast de sigaret ziet Van den Toorn de laatste jaren veel ‘vapende’ kinderen op het schoolplein. Een zorgwekkende trend. De e-sigaret lijkt misschien een onschuldig alternatief, maar is dat niet, waarschuwt de longarts. “De effecten op de lange termijn kennen we nog niet. Ook komen er steeds meer aanwijzingen dat het gebruik van e-sigaretten een opstapje is naar het roken van gewone sigaretten.”

Ouders kunnen hun kinderen helpen niet te gaan roken door een beloning op bijvoorbeeld hun achttiende verjaardag in het vooruitzicht te stellen. “Dat werkt meestal beter dan roken simpelweg verbieden. Na het achttiende jaar is de kans dat hij of zij alsnog gaat roken ook een stuk kleiner geworden.”

2 miljoen rokers

Naar schatting roken nog steeds 2 miljoen Nederlanders. “In wijken met een lagere sociaaleconomische status rookt zelfs de helft van de mannen”, aldus de longarts. Groepsgedrag speelt daarbij een belangrijke rol. “In sommige straten staan de mannen daar samen op straat te roken. Kinderen zien dat en vinden dat stoer.” Ook de opkomst van de e-sigaret komt vooral door groepsdruk, denkt hij. “Groepen jongeren steken elkaar aan.”

Ongeveer 50.000 rokers doen deze maand mee met Stoptober. Gemiddeld houdt slechts een op de tien stoppers het vol. “Het is een hele moeilijke en vervelende verslaving”, zegt Van den Toorn. Stoppers geeft hij het advies om goede begeleiding te zoeken. “Gesprekken of groepstraining. Begeleiding is heel erg belangrijk. Daarmee neemt de kans op een succesvolle stoppoging flink toe.” Daarnaast helpt het om ‘stopmedicijnen’ te gebruiken, zoals nicotinevervangers. Bij het stoppen kan ook gebruik worden gemaakt van groepsdruk. “Juist door met elkaar die sigaret te laten staan, voelen stoppers zich gesteund en stijgt de kans op succes.”

Door: Nationale Zorggids / Marjolein Kooyman