Immuunsysteem neus bestrijdt corona effectiever dan elders in het lichaam
Het BEAT-COVID-team, dat bestaat uit artsen en onderzoekers van 13 LUMC-afdelingen, werkte de afgelopen twee jaar samen om het coronavirus en de reactie van ons immuunsysteem daarop beter te begrijpen. Ze publiceerden hun bevindingen in een artikel in Nature Immunology. Ze ontdekten dat het lokale immuunsysteem in de neus anders op het coronavirus reageert dan het immuunsysteem in het bloed. Hoe werkt dat precies? De Nationale Zorggids ging in gesprek met dr. Jochems en dr. Smits van het BEAT-COVID-team om hier meer duidelijkheid over te krijgen.
Wat is lokale immuniteit?
“Het afweersysteem bestaat uit de cellen in je lichaam die belangrijk zijn voor het beschermen tegen infecties”, aldus dr. Jochems. “Dit kan worden getraind. Als je een infectie hebt gehad of als je gevaccineerd bent, krijg je dezelfde ziekte minder snel opnieuw. Dat komt door het immuunsysteem. Dat wordt getraind door middel van het immuungeheugen.”
Niet iedereen denkt bij het immuunsysteem aan plaatselijke immuniteit en ‘geheugen’. Hoe werkt dat?
“Het immuungeheugen bevindt zich in het gehele lichaam”, vervolgt Jochems, “maar de laatste jaren komen wetenschappers er steeds vaker achter dat het immuunsysteem in je slijmvliezen – in je neus, maar ook in je darmen – apart wordt gereguleerd. Het immuunsysteem in je neus en je longen verschilt dus van het immuunsysteem in je bloed. Het lokale geheugen is het immuunsysteem op de plek waar de infectie binnenkomt.”
Hoe gaat dit immuungeheugen te werk?
“Er zijn twee soorten geheugen”, legt Jochems uit. “Aan de ene kant zijn er de antilichamen. Dit zijn kleine moleculen die op het spike-eiwit gaan zitten waardoor het niet meer kan binden en dus geen cellen meer kan infecteren. Daarnaast heb je het cellulair immuunsysteem. Dat bestaat onder andere uit T-cellen, die herkennen geïnfecteerde cellen. Zodra een cel is geïnfecteerd komen er stukjes van de viruseiwitten vrij. De T-cellen herkennen die. Na een corona-infectie krijg je zulke T-cellen niet alleen in het bloed maar ook specifiek in je neus.”
“De antilichamen vind je niet terug in de neus, maar de T-cellen wel”, voegt dr. Smits daaraan toe. “Dat is belangrijk, want tot nu toe worden alleen de antilichamen gemeten en op basis daarvan wordt er vastgesteld in welke mate iemand beschermd is tegen het coronavirus. Maar dat gaat over het bloed. Het is veel lastiger om T-cel-immuniteit op grote schaal te meten, dus daar wordt minder naar gekeken, terwijl de T-cel-immuniteit, zeker bij virussen, minstens zo belangrijk is als antilichamen.”
Hoe reageert het immuunsysteem in de neus op het coronavirus?
“Immuuncellen op verschillende plekken in het lichaam gaan op verschillende manier met infecties om”, aldus Jochems. “Maar wat vooral belangrijk is, is welke plek in het lichaam als eerste in aanraking komt met de infectie en daar dus ook als eerste op reageert. Als je een lokaal immuungeheugen hebt, bijvoorbeeld in je neus, kan dit lokale immuunsysteem het coronavirus blokkeren voordat het je verder kan infecteren. Het immuunsysteem in het bloed wordt pas geactiveerd als je al met het coronavirus geïnfecteerd bent en als het al aan het reproduceren is. Het immuunsysteem in de neus is dus een soort poortwachter, terwijl het immuunsysteem in het bloed erop ingesteld is om het virus in het lichaam aan te pakken. Bij een coronabesmetting verdwijnen de witte bloedcellen uit het bloed. Het is nog niet helemaal bekend waarom dit zo is. Maar in de slijmvliezen is dat dus niet het geval.”
“De immuuncellen die je in het bloed vindt, dienen eigenlijk als een soort reservoir”, aldus Smits. “Deze immuuncellen worden door het bloed verplaatst naar de plek waar ze nodig zijn, waar de infectie is, bijvoorbeeld in je longen. Als het coronavirus vanuit de neus afzakt naar de longen, komen er allerlei immuuncellen vanuit het bloed naar de longen. Dit zogeheten migratieproces komt op gang, omdat deze cellen alarmsignalen hebben ontvangen. Die immuuncellen zijn dus in opperste staat van paraatheid. Omdat dit met zulke brute kracht gebeurt, brengen deze immuuncellen ook schade toe aan het weefsel. Dit proces doodt de infectie, maar brengt ook de cellen eromheen schade toe.”
Gaat het immuunsysteem er anders mee om als het virus net de neus binnenkomt?
“Als de infectie net de neus binnenkomt”, legt Smits uit, “is de alarmering anders, waardoor er minder bijkomende schade is. In feite treedt het immuunsysteem effectiever op in dit geval. Het ruimt dan op in plaats van met brute kracht het virus en het daaromheen liggende weefsel te vernietigen. Het is minder schadelijk.”
Jullie hadden het laatst over lokale vaccinaties in de neus. Die worden in de VS al jaren bij kinderen met griep ingezet. Hoe werkt dat?
“Bij griep wordt er in Amerika en Engeland inderdaad een neusvaccin gebruikt bij kinderen”, vertelt Jochems. Voor corona is er nog niks op de markt, maar er zijn wel studies gaande waarbij de effectiviteit van lokale vaccinatie in de neus wordt onderzocht.”
“Leyden Labs heeft eerder dit jaar 125 miljoen euro opgehaald om een vaccin in een neusspray tegen het coronavirus te maken”, aldus Smits. “Er wordt dus wel grootschalig op ingezet om zulke vaccins te produceren.”
“Een van de redenen dat dit soort vaccins in de VS bij kinderen worden gebruikt, is dat het goed lokaal immuungeheugen kan aanmaken, maar ook omdat een neusspray minder onprettig is dan een injectie”, vult Jochems aan. “Daarnaast werkt een neussprayvaccinatie bij volwassenen met griep minder goed, omdat zij al te vaak griep hebben gehad. Het vaccin wordt al opgeruimd, voordat het immuniteit kan opwekken. Voor corona gaat dat waarschijnlijk niet op en zou zo’n neussprayvaccin een uitkomst kunnen bieden.”
Door: Nationale Zorggids / Æde de Jong
