‘De zorg heeft geen instroomprobleem maar een zorgwekkend uitstroomprobleem’

“We hameren er al jaren op en nu lijkt het kwartje ook bij de overheid te vallen. De zorg heeft geen instroomprobleem, maar een zorgwekkend uitstroomprobleem. De oplossing is: honderd procent focus op goed werkgeverschap en personeelsbehoud.” Aldus Sonja Kersten, sinds 2015 directeur van V&VN. Marleen van der Brugge, zorgopleider bij GGZ Delfland, bevestigt het signaal van de beroepsvereniging Verpleegkundigen en Verzorgenden Nederland. “Om professionals binnenboord te houden, moeten ze het vertrouwen en de middelen krijgen om zich vakinhoudelijk te manifesteren en te ontwikkelen.”

Sonja Kersten, directeur V&VN: “We hoeven het vak niet te verkopen, we moeten de verantwoordelijkheid en regie terugleggen bij de zorgprofessional.”

Op 12 mei, de geboortedag van Florence Nightingale (12 mei 1820), zijn tijdens de internationale Dag van de Verpleging alle ogen gericht op verplegend en verzorgend personeel. In Nederland, waar deze dag sinds 1964 wordt gevierd, is dit een gelegenheid bij uitstek om aandacht te vragen voor de personeelstekorten en administratieve rompslomp in de zorg. Beide veroorzaken onevenredig hoge werkdruk, met ziekteverzuim en uitval tot gevolg. Met aan het einde van het liedje te weinig handen aan het bed. De voorspelling is dat we in 2022 een tekort hebben van 125.000 zorgprofessionals.

Minister Bruno Bruins: ‘Werken in de zorg is mooi en divers…’

Dit baart de overheid en samenleving zorgen, uiteraard. De overheid zet al sinds jaar en dag dure campagnes in om de mooie kanten van het vak aan starters te ‘verkopen’. Eind 2018 gaven minister Bruno Bruins en staatssecretaris Paul Blokhuis het startsein voor de publiekscampagne Ik Zorg. De minister zei bij de lancering: “Met deze campagne vertellen mensen uit de zorgpraktijk hoe mooi en divers werken in zorg en welzijn is. Tegelijkertijd moeten we er ook voor zorgen dat het werk aantrekkelijker wordt, zodat mensen ook in de toekomst in de zorg willen blijven werken.”

Sonja Kersten: ‘Het kwartje lijkt te vallen, de kentering zet in.’

Op basis van die laatste opmerking concludeert beroepsvereniging V&VN bij monde van directeur Sonja Kersten dat het kwartje lijkt te vallen. Ze is blij met de campagne, al zet deze nog te sterk in op het werven van nieuw talent. Maar er is een kentering. Sonja: “Ook de overheid lijkt te beseffen dat we de kwaliteit van het werk moeten verbeteren om mensen vast te houden. Want daar zit het échte probleem. De uitstroomcijfers zijn zorgwekkend. Dertig procent van de starters haakt na twee jaar af. In 2018 namen 80.000 professionals afscheid van het vak. Als we dat tij niet keren, blijven we dweilen met de kraan open.”

V&VN wil dat iedereen in Nederland zich tijdens de Dag van de Verpleging rekenschap geeft van het belangrijke werk dat verpleegkundigen en verzorgenden dagelijks verzetten. Ondanks het toenemende gebrek aan gekwalificeerde collega’s, de administratieve belasting en de werkdruk. Rond het thema Sta stil bij de zorg roert de beroepsgroep op zondag 12 mei de trom. Sonja Kersten: “Het is goed dat iedereen beseft hoe mooi en veelzijdig het werk is, maar het is veel belangrijker dat we beseffen dat zorgprofessionals onmisbaar zijn voor de kwaliteit van ons leven. We mogen niet langer toestaan dat leerling-verpleegkundigen en ervaren mensen dit vak vroegtijdig verlaten, omdat ze onvoldoende erkenning en waardering ervaren.”

Geef professionals de ruimte voor mensgerichte, excellente zorg.’

Die erkenning en waardering begint met goed werkgeverschap, meent de V&VN-directeur. “Zorgprofessionals moeten hun autonomie terugkrijgen; de zeggenschap over hun werk en de juiste prikkels om door te groeien. Minder regels op de werkvloer, minder bureaucreatie en hiërarchie, minder lijstjes en formulieren, minder nadruk op inkoopkosten. Bied méér ruimte en vrijheid om datgene te doen waarvoor mensen kiezen voor dit vak: mensgerichte professionele zorg verlenen. Dat geldt voor ziekenhuizen, ouderenzorg, ambulante zorg en alle vormen van gespecialiseerde zorg. Je houdt gekwalificeerde mensen alleen vast als ze optimaal met de inhoud en missie van hun beroep bezig kunnen zijn.”

De kernboodschap die V&VN namens haar 100.000 leden op de sector en de overheid afvuurt, luidt: investeer in retentie; in binding en behoud van je personeel. Nieuw is de boodschap niet. Eind 2017 vroeg V&VN in haar white paper Personeelstekorten in de Zorg – Oplossingen van de werkvloer al aandacht voor de uitstroomproblematiek. V&VN introduceerde al eerder concrete oplossingen in de vorm van het programma Excellente Zorg, geschoeid op Amerikaanse leest en wetenschappelijk onderbouwd.

Excellente Zorg richt zich op de vraag wat verpleeg- en zorgprofessionals nodig hebben om hun vak op een excellente manier uit te oefenen. Het programma stoelt op acht kenmerken: samenwerken met vakbekwame collega’s; een goede relatie met artsen; autonomie; support van de direct leidinggevende; zeggenschap over de beroepsuitoefening; opleidingsmogelijkheden; voldoende personeel en, tot slot, een patiëntgerichte zorgcultuur.

Marleen van der Brugge, zorgopleider bij GGZ Delfland: ‘Investeren in vakmanschap is investeren in retentie’

Marleen van der Brugge, hoofd beleid Leerhuis bij GGZ Delfland en projectleider van ‘Hallo VIP!’ maakte een vertaling van het programma Excellente Zorg naar de eigen zorg- en organisatiepraktijk. De principes sluiten perfect aan op een eerder ingezet beleidsprogramma dat ‘Hallo Mens’ heette. De naam zegt het al: bij GGZ Delfland staan niet de systemen maar de mensen centraal.

Marleen, zelf een oud-zorgprofessional met een passie voor coachen en opleiden: “Wij leggen het accent weer daar waar het hoort te liggen, op de inhoud van het vak; op het vakmanschap. Samen met de verpleegkundigen hebben we een eenduidige visie ontwikkeld op de kernrol van de zorgprofessional, toegespitst op vakinhoud, houding, samenwerking en ontwikkeling. Van daaruit vragen we aan medewerkers: wat kun je zelf doen om jouw rol in te vullen, wat heb je ervoor nodig, en wat kunnen wij als organisatie doen?”

‘We zien echt iets gebeuren bij medewerkers’

Vanuit de acht kenmerken van Exellente Zorg is GGZ Delfland met Hallo VIP! begonnen met een nulmeting. Vervolgens zijn teams aan de slag gegaan met zelf aangedragen thema’s die op deze kenmerken van invloed zijn. Er zijn presentaties, scholingsdagen en workshops aan het project verbonden. Met maximale aandacht voor het delen van kennis en creëren van draagvlak. De hele organisatie doet mee, van ‘hoog’ tot ‘laag’. Marleen: “We zien echt iets gebeuren. Medewerkers worden proactiever, de leer- en ontwikkeldrive neemt toe, we zien meer beroepsbewustzijn. Daarbij hebben de verpleegkundigen ook daadwerkelijk meer zeggenschap binnen de organisatie gekregen. Er ontstaat een gevoel van: we worden weer gezien, we tellen weer mee.”

Kort voor de Dag van de Verpleging ontving GGZ Delfland de resultaten van de tweede meting. De 175 bij het project betrokken zorg- en verpleegmedewerkers gaven op alle voor de werkbeleving essentiële onderdelen hogere punten. Marleen: “De scores schieten omhoog. Op alle onderdelen halen we een ruime voldoende, op vijf kenmerken noteren we de hoogste score: excellent. Dit geeft aan dat we op de goede weg zijn en stelt ons voor de opdracht om door te gaan. Intussen zijn we gestart met een vervolgproject, VIP 2.0. Daarbij zetten we in op verdere zorginhoudelijke verdieping.”

‘Kritisch aan de voordeur, waakzaam aan de achterdeur.’

Marleen van der Brugge is ervan overtuigd dat de focus op vakmanschap en autonomie een probaat middel is tegen vroegtijdige uitstroom. Het effect van de gerichte aandacht voor excellente zorg, meer zeggenschap en ontwikkelkansen, heeft ook zijn impact op de instroom. Dat is vooral te merken aan de belangstelling voor de opleidingsplaatsen die voor GGZ Delfland van groot belang zijn om nieuw talent aan te trekken.

Marleen: ”De resultaten van het project zijn van directe invloed op onze werkgeversreputatie. Dat zingt snel rond en werkt als een magneet. We krijgen meer aanmeldingen voor de opleiding dan dat we plaatsen hebben. Daardoor kunnen we bij de selectie extra kritisch kijken naar de motivatie en verwachtingen. We betrekken de directe leidinggevenden bij de sollicitatie en vragen door. We gaan alleen verder met ‘potentiële blijvers’. Die bieden we een leer- en werkervaring, waarin de inhoud van het vak het zwaarst weegt. Met optimale begeleiding.”

Kritisch zijn aan de voordeur en ervoor waken dat gekwalificeerd zorg- en verpleegpersoneel bij gebrek aan beleving, erkenning en zeggenschap vertrekt door de achterdeur. Dat is de essentie van het geïntegreerde, mensgerichte beleid van GGZ Delfland. Het programma Excellente Zorg van beroepsvereniging V&VN biedt daar goede handvatten voor. Is de aanpak effectief? De cijfers zijn spectaculair. Marleen van der Brugge: “De zorgprofessionals voelen zich veel meer betrokken en gewaardeerd, wat zich vertaalt in hoge rapportcijfers en een lager uitstroompercentage. Onder de leerling-verpleegkundigen is de uitval geminimaliseerd. Van veertig procent, wat helaas nog veel voorkomt in de zorg, naar slechts vijf procent! Ons geheim? Investeren in vakmanschap is investeren in retentie.”

© Nationale Zorggids / Ton Hilderink