Renske Leijten over het eigen risico: ‘Het huidige beleid is erg dom’

Moet het eigen risico omhoog, omlaag of afgeschaft? Met de Tweede Kamerverkiezing in aantocht (15 maart 2017, red.) laait de discussie over het eigen risico weer op. Politieke partij SP is resoluut in haar plannen: schaf het eigen risico en de zorgverzekeraars af. Zorgverzekeraars Nederland (ZN) vindt dat te rigoureus, maar roept de politiek wel op om de hoogte en de vorm van het eigen risico te heroverwegen. 

Renske Leijten (37) heeft een drukke baan. Het Tweede Kamerlid van de SP is belast met de portefeuille Zorg en sinds de presentatie van het verkiezingsprogramma van haar partij geeft zij veel tekst en uitleg. Als het aan de SP ligt gaat het zorgstelsel volledig op de schop. Wég met de (macht van) zorgverzekeraars, wég met het eigen risico (“een boete op ziek zijn”) en daarvoor in de plaats een Nationaal Zorgfonds, waarin de zorgverzekeraars vervangen worden door één organisatie van de overheid. Volgens de SP is het zorgstelsel dan weer onder democratische controle, wordt er bespaard op bureaucratie en dure marktwerking en is de zorg toegankelijk voor iedereen.

Dom
“In het huidige zorgstelsel krijgen de zieken door het eigen risico een trap na”, beargumenteert Leijten tegenover de Nationale Zorggids. “Voorstanders zeggen dat mensen niet moeten denken dat zorg gratis is. Dat is flauwekul, want iedereen betaalt al zorgpremie. Wat we ook zien is dat het eigen risico leidt tot zorgmijdend gedrag. De zorg wordt uitgesteld of vindt helemaal niet plaats en uiteindelijk leidt dat tot duurdere ingrepen. Het huidige beleid vind ik daarom erg dom. We spreken over zes miljoen mensen die ieder jaar sowieso het eigen risico betalen. Het gaat dus over heel veel mensen die dit in de portemonnee voelen.”

Volgens Leijten lopen in Den Haag ambtenaren, politici en lobbyisten rond die allemaal gewend zijn aan een hoog salaris. Het Tweede Kamerlid vindt dat het perspectief op de samenleving in het politieke centrum anders is dan elders in Nederland. Kunnen ambtenaren, politici en lobbyisten zich daarom niet goed inleven in de burger? “Dat vind ik wat sterk gezegd. Het is wel een wereld waarin deze mensen elkaar bevestigen. Voorstanders van het eigen risico beargumenteren dat ze bij een autoverzekering ook no-claim moeten betalen. Maar een zorgverzekering en een autoverzekering kan je niet met elkaar vergelijken.”

Kritiek
Hoewel ook de PvdA, PVV, CDA, GroenLinks en 50Plus helemaal of gedeeltelijk van het eigen risico af willen, is er de nodige kritiek op de ingrijpende plannen van de SP. Hoe wil de partij dit plan, dat miljarden euro’s kost, bijvoorbeeld gaan financieren? Leijten rekent voor dat zorgverzekeraars gezamenlijk jaarlijks een miljard euro winst maken en dat er veel geld, minimaal een half miljard euro, gemoeid is met de ontwikkeling van polissen en marketing. Het afschaffen hiervan levert een besparing op van anderhalf miljard euro. Als daarnaast de bureaucratie door het huidige zorgstelsel verdwijnt, levert dat ook een besparing op van anderhalf miljard euro. Ten slotte denkt de SP 700 miljoen euro te winnen door medicijnen centraal in te kopen. “Dan heb je inkoopmacht. In totaal kom ik uit op bijna vier miljard euro aan besparingen en het afschaffen van het eigen risico is daarmee gedekt.”

Volgens de SP hebben zorgverzekeraars nu teveel macht, maar wordt die macht met slechts één zorginkoper niet enorm uitgebreid? “Het is een rijksinstituut. Net als we nu onze wegen laten aanleggen door Rijkswaterstaat. Rijkswaterstaat constateert dat ergens een weg stuk is en gaat het repareren. Hoor je daar iemand ooit over klagen? Nee, helemaal niet.” Er is meer kritiek. De SP beweert dat Nederland af is van marketingkosten van de zorgverzekeraars, maar ook de overheid maakt op dat gebied toch kosten? En wat te denken van al die banen die bij zorgverzekeraars wegvallen? “De campagnes van de overheid kosten slechts één of twee miljoen euro. Dat is wat anders dan een heel merk ontwikkelen. Dat is veel en veel duurder.”

“Ja, er zullen banen verdwijnen. De commerciële afdelingen van zorgverzekeraars hebben we niet meer nodig. Maar als wij zorgen dat er geld beschikbaar komt voor zorg die nodig is, dan zullen er elders ook weer nieuwe banen ontstaan. Bijvoorbeeld in de wijkverpleging, waar nu geknepen moet worden omdat het anders echt niet gaat.”

Spanning
Het Nationaal Zorgfonds kan rekenen op steun. Meer dan 184.000 mensen ondersteunen volgens de website van het Nationaal Zorgfonds het initiatief. Leijten beweert dat mensen zat zijn van de marktwerking in de zorg. Dat geldt niet voor Zorgverzekeraars Nederland. Die laat aan de Nationale Zorggids weten het plan te rigoureus en niet doordacht te vinden, maar pleit bij de politiek wel voor een heroriëntatie op het eigen risico. Het is in ieder geval al goed nieuws dat het eigen risico van 385 euro in 2017 niet verder omhoog gaat, stelt ZN.

Een heroriëntatie moet leiden tot een vereenvoudiging van het eigen risico, stelt woordvoerder Wouter Kniest van Zorgverzekeraars Nederland. “Er is spanning ontstaan over de hoogte van het eigen risico ten opzichte van chronisch zieken”, zegt hij. “Die weten namelijk zeker dat ze ieder jaar 385 euro moeten betalen. Wij zien dat een behoorlijke stijging van het eigen risico in de praktijk voorbij gaat aan wat burgers nog proportioneel vinden.” 

De discussie moet niet stoppen bij de hoogte ervan. Ook de vorm kan beter, vindt Kniest. “De rekening die je krijgt, kan soms best wat vertraging oplopen. Er wordt achteraf veel gesproken over zorg die ruim daarvoor al nodig was. Het zou voor iedereen iets voorspelbaarder en begrijpelijker moeten worden, zodat men minder verrast wordt door een factuur.”

Nadenken
Hoewel de belangenorganisatie tussen de regels door laat blijken het huidige eigen risico te hoog te vinden, wil het zich niet uitspreken voor een verlaging. “Wij zijn er neutraal in. De totale rekening van de zorg verandert niet, dus als de hoogte van het eigen risico daalt, moet het geld ergens anders vandaan komen. Volgens berekeningen zou het afschaffen van het eigen risico iedere Nederlander 250 euro extra aan premie kosten. Daarover moet je nadenken: wat gaat dit onder andere voor lage inkomens betekenen? Overigens blijkt uit onderzoek dat veel Nederlanders enige vorm van eigen risico nuttig vinden.”

ZN vindt het geen goed idee om de buffers en reserves te gebruiken om het eigen risico te verlagen. In een brief aan de Tweede Kamer schreef ZN dat zorgverzekeraars ongeveer elf miljard euro in reserve hebben voor de basis- en aanvullende zorgverzekering. “Deze reserves staan garant voor niet meer dan drie maanden aan zorg. Hoewel ook ZN vindt dat de minimale buffereis van de overheid aan de hoge kant is, zullen zorgverzekeraars – net als voorheen de ziekenfondsen – genoeg reserves moeten aanhouden om te voorkomen dat bij ernstige calamiteiten, economische tegenslagen of grote pakketwijzigingen zorgverzekeraars de zorgnota’s niet meer kunnen betalen”, aldus ZN.

Leijten vindt de reserves hoger dan nodig. “Ik zou voorstander zijn van een maatschappelijk doel voor de reserves en dat het geld niet de op de plank blijft liggen. Het feit dat er zoveel reserve is bij zorgverzekeraars is voor ons óók een reden om het stelsel af te schaffen. Financiële instellingen moeten vanwege de richtlijnen in de sector een buffer hebben, maar als een rijksinstituut wordt opgericht, vallen ze niet meer onder die wetgeving en is een buffer ook niet meer nodig.”

© Nationale Zorggids / Frank Molema