Domotica in zorg: zijn slimme wc’s en tandenborstels de toekomst?

Domotica in de zorg biedt tal van mogelijkheden. De komende jaren wordt verwacht dat de ontwikkelingen zich in een rap tempo blijven opvolgen. Welke nieuwe technische snufjes worden op korte termijn verwacht? En wat zijn de voordelen en mogelijk de gevaren hiervan?

Een ‘slimme’ wc die weet wie op hem zit en dan na controle van het plasje een diagnose stelt. Een tandenborstel die door het speeksel te meten kan bepalen of een gebruiker gezond is. Een scheerapparaat dat tijdens het scheren de conditie van de huid controleert. Een slim bed dat door het draaigedrag weet of er iets mis is bij degene die erop slaapt.

Hoogleraar Informatiemanagement Hans Wortmann van de Rijksuniversiteit Groningen voorspelt dat onder meer deze producten op termijn gaan doorbreken. Het zijn slechts enkele voorbeelden van zorgdomotica die een bijdrage kunnen leveren aan een gezonder leven. “Je mag verwachten dat zorg op afstand steeds meer geleverd wordt”, zegt de hoogleraar, die zich onder meer bezig houdt met e-health.

Wat is zorgdomotica?

De term zorgdomotica wordt gebruikt om woonzorgautomatisering aan te duiden. Zorgdomotica biedt hulp op afstand aan mensen die langdurige zorg nodig hebben, onder anderen ouderen en chronisch zieken. Reeds bestaande voorbeelden van domotica in de zorg zijn een slimme thermostaat, een draadloos verlichtingssysteem of een simpele alarmknop die de cliënt bij zich draagt.

“Het moet wel een ‘connected device’ zijn”, zegt Henk Herman Nap, senior onderzoeker bij het kenniscentrum voor langdurende zorg Vilans. “Dan bedoel ik niet alleen via het internet. Een thermostaat zou ook moeten kunnen communiceren met een ander apparaat. Hoe meer communicatie, hoe meer automatisering van zorg. Een apparaat dat op zichzelf staat, is niet voldoende als domotica.”

Domotica in de zorg kan een ondersteunende, toezichthoudende of communicatieve functie hebben. De groei die domotica de afgelopen jaar doormaakte, is exponentieel, weet Nap. “Dat komt vooral door het betreden van domotica op de consumentenmarkt. Op de bouwmarkt liggen allerlei domotica in de schappen (bijvoorbeeld alarm- of verlichtingssystemen, red.). Bovendien omarmen bedrijven als Google, Philips en Apple domotica, dan gaat het steeds sneller. Maar we moeten wel realistisch blijven. Autonome robots bijvoorbeeld, zo ver zijn we nog niet.”

Implementatie robotica: dat duurt nog even

De onderzoeker stelt vast dat de technologie enorm veel mogelijkheden biedt, maar de implementatie daarvan loopt nog ver achter. “Robotica zou je ook als een stukje domotica kunnen zien. Daar zijn we al heel ver mee en je zou er mensen mee kunnen ondersteunen, maar er is nog weinig van geïmplementeerd. Voordat robotica gemeengoed is, zijn we zo 10 à 15 jaar verder.”

Dat het zo lang duurt, heeft een aantal oorzaken. Een daarvan is de vraag over de duurzaamheid van domotica. “Hoelang is bijvoorbeeld een vloer waarop je sensoren kunt plakken via flexibele folie bruikbaar? Verpleeghuizen zijn er nu mee aan het experimenteren en de eerste resultaten zijn veelbelovend. Die vloer kan heel veel meten. Maar voordat we dat geïntegreerd zien in huishoudens zijn we heel wat jaren verder. Ook de acceptatie van verpleegkundig personeel of de ouder wordende mens speelt mee. Het is niet evident dat mensen technologie willen accepteren.”

Een knaller als WhatsApp

Ook hoogleraar Wortmann stelt dat op het gebied van domotica nog een wereld te winnen is. Dat komt volgens hem onder meer door het uitblijven van dé grote doorbraak. “Veel technologieën bestaan al, maar blijven hangen op het niveau van een gadget. Veel partijen kijken de kat uit de boom: wanneer breekt wat door? Ze zijn nog wat aftastend omdat ze nog niet helemaal goed weten wat aanslaat een waarom. Een knaller, een zogenoemde killerapp als WhatsApp, blijft nog uit. Daar is het wachten op.”

Op korte termijn verwachten beide onderzoekers dat bestaande processen en ontwikkelingen steeds beter worden. Wortmann denkt dat in verpleeghuizen minder mensen nodig zijn omdat er signalen komen vanuit kamers en appartementen van cliënten. Zieke cliënten zijn daardoor makkelijker te monitoren. Het volgen op afstand van chronische patiënten zal volgens de hoogleraar een steeds grotere vlucht nemen. Nap verwacht dat systemen steeds meer met elkaar kunnen samenwerken. “Als je een product koopt en je kunt het niet koppelen aan bijvoorbeeld Amazon Echo (een slimme handsfree speaker, red.), mis je echt de boot.”

Nadeel van domotica #1: veiligheid in geding

Over domotica niets dan lovende berichten. Het is handig, bespaart tijd, ouderen kunnen langer zelfstandig thuis wonen en volgens de aanbieders ervan is domotica ook nog eens kostenbesparend. Denk bijvoorbeeld aan een gesprek via de tablet, waardoor een arts niet in de auto hoeft te stappen om de cliënt te bezoeken.

“Het is daarnaast prettig om te weten dat de cardioloog je op afstand in de gaten houdt als je hartproblemen hebt”, weet Wortmann. “Daartegen over staat dat het heel vervelend is als allerlei ongewenste personen zich een toegang eigenen tot ons privé-domein. Dan denk ik aan hackers, maar ook aan figuren die op je mobiele telefoon een app laten installeren en zo afluisteren naar welke tv-programma’s je kijkt voor marketingdoeleinden.”

Nap vult aan: “Het is relatief eenvoudig om een thermostaat te hacken. Als je dat kan, weet je ook of er mensen thuis zijn.” Is er een reden om ons zorgen te maken? Hoogleraar Wortmann: “De technieken van inbrekers verbeteren, maar dat geldt ook voor beveiligingssystemen. Dat houdt gelijke tred met elkaar.”

Nadeel van domotica #2: inbreuk op privacy

Meer technologie, meer mensen die met cliënten mee kunnen kijken: dat is mogelijk een inbreuk op de privacy. Ouderenorganisatie ANBO vindt dat goede afspraken hierover gemaakt moeten worden met de betrokkenen. “Sommige toepassingen gaan heel ver, zoals de beweging van een koelkast monitoren of de bewegingen in bed”,  zegt Atie Schipaanboord, coördinator Zorg & Wonen bij de belangenbehartiger. “Betrokkenen moeten goed nadenken waar zij die grens willen trekken.”

Het inleveren van een stukje privacy is soms ook een offer dat je moet maken om langer thuis te kunnen blijven wonen. “Domotica kan een oplossing zijn als je langer thuis wilt blijven wonen, terwijl dat eigenlijk niet meer kan. Dan lever je wat privacy in, dat is dan niet anders.”

Nadeel van domotica #3: grotere kans op eenzaamheid

Een ander mogelijk nadeel van domotica is dat zorg door verpleegkundigen wordt vervangen door apparaten. Het kan leiden tot een stukje eenzaamheid onder bijvoorbeeld ouderen, die hierdoor thuis minder vaak een verpleegkundige over de vloer hebben. Schipaanboord: “Dat is denk ik wat overtrokken. Wij horen juist heel veel goede berichten over domotica. Via de teletoepassing komt de verpleegkundige ook de huiskamer in.”

“Ook vangt domotica een deel van capaciteitsproblemen op, dat is eveneens mooi”, vervolgt ze. “Maar het gaat natuurlijk nog altijd om verpleegkundige zorg, je mag het nooit over de schutting gooien en overlaten aan de technologie. Het moet een combinatie zijn met persoonlijk bezoek. Het is geen vervanging van, maar een extra manier om op een goede manier zorg te kunnen leveren. Voor een verpleegkundige is het altijd belangrijk om iemand te kunnen zien en spreken. Je vangt dan andere signalen op.”

© Nationale Zorggids / Frank Molema