Vaccinatieplicht: wat mag wel en wat mag niet?

Een vaccinatieplicht is in Nederland nog niet aan de orde, maar in andere landen lijkt zo’n verplichting er wel te komen of is die er zelfs al (voor bepaalde beroepsgroepen). Het kabinet kan altijd nog voor zo’n plicht kiezen, maar wat zijn hier eigenlijk de mogelijkheden voor een vaccinatieplicht? Met andere woorden: wat mag wel en wat mag niet?

Landen mogen een vaccinatieplicht invoeren. Maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan, omdat de wetgeving aangepast moet worden. De Nederlandse overheid mag mensen niet zomaar dwingen tot invasieve medische behandelingen (waaronder vaccinaties). Bovendien, zo vreest de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), zal het vertrouwen in alle vaccinatiecampagnes dan flink minder worden.

Vooralsnog geen sprake van vaccinatieplicht

Een simpel dit mag wel of dit mag niet, is er eigenlijk niet. Het gaat in de politiek om zelfbeschikking en integriteit van het lichaam. Dit betekent eigenlijk dat bijna alle politieke partijen tegen een vaccinatieplicht zijn. Er is veel onenigheid in Den Haag, maar als het om zo’n plicht gaat, geldt de consensus: de overheid mag niemand dwingen tot een vaccinatie. Ook in de Nederlandse Grondwet en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens is dat zo vastgelegd: ieder mens heeft het recht op zelfbeschikking over zijn lichamelijke integriteit.

Wil de overheid inbreuk doen op dit recht, dan “is dit slechts toegestaan als dit wettelijk is vastgelegd en in een democratische samenleving noodzakelijk gelet is op de nationale veiligheid, de openbare veiligheid, het economisch welzijn, het voorkomen van strafbare feiten en wanordelijkheden, de bescherming van de gezondheid of goede zeden óf de bescherming van de rechten en vrijheden van anderen”, legt Van Veen Advocaten uit.

Geen dwang, maar drang

Drang kun je zien als indirecte vaccinatieplicht: er zijn dan consequenties voor mensen die niet gevaccineerd zijn. Wil een ongevaccineerd iemand bijvoorbeeld toegang krijgen tot een evenement, dan kan hiervoor een verplicht testbewijs gevraagd worden. Testen voor toegang is nu nog gratis, maar er is in de Tweede Kamer gesproken over een eigen bijdrage. Een nipte meerderheid van de Kamer steunt het plan van het demissionaire kabinet om in de toekomst een eigen bijdrage te gaan vragen voor coronatoegangstesten, zodra iedereen de kans heeft gehad om zich in te laten enten tegen het coronavirus.

Het kabinet wil zo’n eigen bijdrage invoeren voor bezoekers van horeca, evenementen, festivals, sportwedstrijden en culturele bijeenkomsten om bewijs van een negatieve test of vaccinatie te tonen, als er meer dan 75 gasten aanwezig zijn. Of hierbij sprake is van dwang of drang, hangt volgens coronaminister Hugo de Jonge af van de hoogte van het bedrag. Dat zou “de facto toegang kunnen belemmeren”. Geert Wilders vindt de eigen bijdrage “een vorm van dwang die we niet zouden moeten willen”. Ook SP-leider Lilian Marijnissen ziet een scenario waarin “mensen die niet willen of kunnen vaccineren of de test kunnen betalen” worden uitgesloten.

Een vaccinatie-eis van bedrijven dan?

Op grond van de wet hebben instellingen en bedrijven in principe de vrijheid om een vaccinatiebewijs te vragen bij toegang tot voorzieningen, zegt de Gezondheidsraad. Een dergelijke maatregel vraagt altijd een afweging van belangen en mag niet leiden tot verboden uitsluiting, discriminatie of schending van privacyregels. De overheid moet erop toezien dat private partijen zich daaraan houden, zo adviseerde de raad het ministerie van Volksgezondheid in februari.

Het is dus mogelijk dat private partijen vaccinatiebewijzen gaan inzetten om de toegang tot bedrijven of instellingen te reguleren. Economische belangen kunnen daarbij een rol spelen, maar ook de wens om de gezondheid van de bezoekers te beschermen. Private partijen moeten altijd een belangenafweging maken, stelt de Gezondheidsraad. Zij moeten kunnen aantonen dat een vaccinatiebewijs een gerechtvaardigd doel dient, noodzakelijk is om dat doel te bereiken, dat de voordelen opwegen tegen de nadelen en dat er geen minder ingrijpende manier is om het doel te bereiken.

Onlangs liet het ministerie van Volksgezondheid weten zich niet te willen mengen in de discussie tussen bedrijven die een vaccinatiebewijs eisen en klanten die weigeren. Een rechter zal uiteindelijk de afweging moeten maken of de stap van bedrijven geoorloofd is. Het kabinet zegt vooralsnog geen voorstander te zijn van een samenleving “waar het normaal is dat je naar een coronatoegangsbewijs wordt gevraagd”.

Door: Nationale Zorggids
Bronnen: NRC, Volkskrant, Van Veen Advocaten, Gezondheidsraad