Er zouden twee corona-apps komen. Eén om te waarschuwen als je in de buurt bent geweest met een besmet persoon (een tracking-app). Deze app heeft als doel ruimte te creëren om het dagelijks leven te hervatten. De tweede app zou een gezondheidsapp worden, die iemands gezondheid en symptomen van het coronavirus bijhoudt en eventueel deelt met een medisch specialist.

Bescherming van persoonsgegevens

In de discussie over de corona-apps gaat het voornamelijk over de bescherming van (bijzondere) persoonsgegevens. Dit zijn gegevens zoals je naam en adres. Bijzondere persoonsgegevens zijn bijvoorbeeld medische gegevens, zoals informatie over ziektes of behandelingen door een arts of psycholoog (lees hier meer over je rechten als patiënt). Wat wel en niet mag wat betreft privacy staat onder andere in de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). Het doel van deze wet is om de persoonsgegevens van iedereen in Nederland te beschermen. Organisaties die persoonsgegevens van mensen opslaan en verwerken, moeten zich houden aan strenge regels zodat er minder misbruik van persoonlijke gegevens wordt gemaakt. De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) houdt hier het toezicht op.

Welke rechten hebben mensen volgens de AVG?

Dit zijn onder andere:

• Het recht op inzage. Dat is het recht van mensen om onder andere een kopie te ontvangen van de persoonsgegevens die een organisatie van hen verwerkt.
• Het recht om ‘vergeten’ te worden: mensen hadden al het recht om een organisatie te vragen hun persoonsgegevens te verwijderen. Met de AVG kunnen zij daarnaast eisen dat de organisatie de verwijdering doorgeeft aan alle andere organisaties die deze gegevens van deze organisatie hebben gekregen.
• Het recht op rectificatie en aanvulling: het recht om de persoonsgegevens die een organisatie verwerkt te laten wijzigen.
• Het recht op beperking van de verwerking: het recht om minder gegevens te laten verwerken.
• Het recht op een menselijke blik bij automatische besluiten.
• Het recht om bezwaar te maken tegen gegevensverwerking.
• Het recht op duidelijke informatie over wat organisaties met persoonsgegevens doen. 

Nog veel vragen over de corona-apps

Het plan voor de corona-apps roept nog veel vragen op, die op dit moment nog niet beantwoord kunnen worden. Hoe werkt het bijvoorbeeld als je ziek bent en wel naar buiten gaat? Krijg je dan een belletje van de politie? Wat als je bij iemand met corona in de buurt bent geweest, je twee weken in isolatie hebt gezeten en de app op de eerste dag daarna aangeeft dat je wéér bij iemand met het virus in de buurt bent geweest? Moet je dan wéér twee weken thuis zitten? Dit zou opgelost kunnen worden door meer coronatests in te zetten, maar die mogelijkheid is er nu niet.

Valse informatie

Ook kan de app valse informatie geven: als de buurman het coronavirus heeft, zou jouw telefoon het signaal kunnen oppikken en krijg je een alert dat je bij iemand met het coronavirus in de buurt bent geweest. Terwijl de kans misschien wel klein is dat je het van je buurman hebt gekregen (bijvoorbeeld omdat je hem nooit ziet) en zit je voor niks twee weken in isolatie. En hoe werkt het als je het coronavirus hebt, maar dit pas op de vijfde dag invult in de app? Moet je dan toch nog twee weken thuis zitten? Of twee weken min vijf dagen? Zo zijn er veel vragen die nu niet kunnen worden beantwoord maar wel raken aan je recht op privacy en bijvoorbeeld het informatierecht: dat je weet wat er met de informatie wordt gedaan.

Waarborging privacy niet duidelijk bij corona-apps

De Autoriteit Persoonsgegevens heeft aangegeven dat het niet kan toetsen of persoonsgegevens voldoende beschermd zijn bij de tot nu toe gepresenteerde corona-apps. Dit omdat het kader voor de apps vanuit het kabinet niet duidelijk is. Volgens de AP is bijvoorbeeld niet duidelijk welk doel de apps hebben, wie verantwoordelijk is voor de verwerking van de gegevens en waarom de apps effectiever zijn dan andere minder ingrijpende manieren om het coronavirus te beteugelen. Meer coronatests inzetten, kan bijvoorbeeld ook een manier zijn om hetzelfde doel te bereiken en dat is een stuk minder ingrijpend wat betreft privacy. Volgens AP en andere privacywaakhonden, zoals Waag en Bits of Freedom moeten de corona-apps veilig, tijdelijk, transparant, volledig anoniem, vrijwillig en gebruiksvriendelijk zijn, zonder commerciële bijbedoelingen.

Recht op privacy, en veiligheid en gezondheid in geding

Experts op verschillende gebieden (zoals computerwetenschappen, geneeskunde, gedragswetenschappen, en ethiek) gaven aan dat fundamentele rechten van mensen, zoals het recht op privacy, op veiligheid en gezondheid, en het recht niet gediscrimineerd te worden, niet zomaar opzij gezet mogen worden. Volgens hen is dat wel wat er gebeurt bij de corona-apps zoals die tot nu toe gepresenteerd zijn. De tracking-app die mensen zal volgen, heeft gevolgen voor hun gedrag. Je gaat je anders gedragen als je weet dat je in de gaten wordt gehouden. De technologie dringt het privéleven van mensen binnen en dat raakt aan fundamentele rechten en vrijheden, aldus de experts. Ook zijn de apps dan mogelijk minder effectief.

Misbruik van persoonsgegevens

Hiernaast denken privacy-experts dat de gegevens die de corona-apps verzamelen, bijzondere persoonsgegevens, misbruikt kunnen worden voor andere doelen. Bedrijven kunnen met persoonsgegevens aan de haal gaan als de gegevens toch bewaard zouden blijven (bijvoorbeeld om verder ontwikkeld te worden voor toekomstige crises) en niet goed genoeg worden beveiligd. Als voorbeeld noemen ze dat gegevens van mensen dan gebruikt zouden kunnen worden bij acceptatie door verzekeringen of sociale uitkeringen, bij ontslag, of bij toezicht en surveillance. 

Sociaal-maatschappelijke impact van een tracking-app

Er zullen ook sociale gevolgen kleven aan het gebruik van een corona-app. Zo zullen er mensen zijn die de app (bewust) niet zullen gebruiken om de gevolgen ervan, bijvoorbeeld isolatie, te voorkomen. Dat maakt de app minder effectief. Ook waarschuwen ze voor stigmatisering van de tracking-app en eventueel bedreiging en geweld tegen bepaalde groepen. Hiernaast is ook de mogelijke stigmatisering van zorgmedewerkers een punt van aandacht. Zij staan namelijk continu in contact staan met coronapatiënten. Wat zijn de sociaal-maatschappelijk gevolgen van de corona-app voor hen? Bovendien zullen mensen zich minder snel weer aan beperkende maatregelen houden als blijkt dat de app toch niet werkt, zo redeneren de experts.

Het kabinet heeft nu besloten om een nieuwe app te laten ontwikkelen en hoopt over een maand een besluit te kunnen nemen. 

Bronnen

• Algemene Verordening Gegevensbescherming
• Waag - Technology & Society
• Bits of Freedom 
• Tweede Kamer der Staten-Generaal

Door: Nationale Zorggids