Slachtoffers en daders: horen, zien en zwijgen

De laatste tijd ben ik me aan het verdiepen in trauma en de verschillende vormen van traumatherapie. Omdat ik soms EMDR als interventie gebruik bij traumabehandeling en de goede resultaten daarvan zie, ben ik steeds meer geïnteresseerd geraakt in wat trauma nou precies is en wat het doet met iemand in zijn of haar hoofd. Daarbij wil ik graag nieuwe interventies leren, zodat ik mijn repertoire aan behandelwijzen kan uitbreiden. Trauma is erg ingrijpend voor iemand en onbehandeld trauma is destructief als het gaat om de kwaliteit van leven, slapen en relaties.

Inmiddels heb ik het waardevolle boek Traumasporen van Dr. Bessel van der Kolk gelezen. Echt een aanrader als je er meer van wilt weten. Nu ben ik begonnen in een daaraan verwant boek van Judith Lewis Herman, Trauma en Herstel. Dit boek is er gekomen dankzij de vrouwenbeweging en twintig jaar onderzoek door de auteur. Wat me gelijk opvalt, is wat ze vertelt over de verschillende soorten trauma en hun uitwerking op de psyche van slachtoffer, dader en omgeving van hen beiden.

Begrip voor traumaslachtoffers

Je hebt trauma veroorzaakt door natuurrampen en trauma aangedaan door andere mensen. Bij de eerste categorie traumaslachtoffers kan men doorgaans nog best veel begrip en medeleven opbrengen. Er wordt makkelijker over gesproken of bij meegeleefd. Men ziet het als iets wat men overkomen is. De omgeving is begripvol en empathisch.  Bij de tweede categorie slachtoffers wordt dat lastiger. Hier zie je dat er een neiging ontstaat om partij te kiezen. Het slachtoffer wilt erkenning voor wat haar of hem is aangedaan, de dader wilt bij voorkeur dat men het er niet meer over heeft in het kader van horen, zien en zwijgen.

Horen, zien en zwijgen

De dader vraagt de omgeving om hierover stil te zijn. De omgeving wilt bij voorkeur nare dingen ook niet zien of horen. We richten ons liever op de leuke kanten van het leven dan de confrontatie met een dader aan te gaan. Hiermee komt een slachtoffer vaak alleen te staan. Zelfs bij hulpverleners zie je met regelmaat handelingsverlegenheid, zoals dat heet. Niet ingrijpen of niet in durven grijpen ondanks dat er ernstige dingen plaatsvinden. Dit gebeurt niet zelden onder druk van de dader.

Trauma verzwijgen en verdoezelen

De strategieën die een dader heeft om aangedaan trauma te verdoezelen zijn breed en variëren van geheimhouden, negeren, verzwijgen of het slachtoffer het zwijgen op te leggen, als ongeloofwaardig af te schilderen, uit te lachen tot botte ontkenning.

Niet zelden bedient een dader zich van rationalisaties en beschuldigingen richting het slachtoffer als in ‘je had je dan maar niet zo uitdagend moeten gedragen’ of ‘ze vroeg er zelf om’. Ik zie dit in mijn praktijk nog met grote regelmaat als het gaat om slachtoffers die thuis te maken hebben met huiselijk geweld zowel bij partners als bij (inmiddels volwassen) kinderen. Niet zelden neemt zo’n partner of kind deze beschuldigende rationalisaties en internaliseert deze met (zware) depressies of angstproblemen tot gevolg.

De wreedheden van de dader worden vaak gevolgd door een patroon dat telkens weer terugkeert. Het gaat van verontschuldigen, ontkennen, het slachtoffer overdrijft of heeft het aan zichzelf te danken wat wordt gevolgd door de opmerking om het verleden nu maar te laten rusten en vooruit te kijken waarmee de dader probeert te zegevieren over het slachtoffer. Hoe meer macht een dader heeft, hoe groter zijn overwinning bij omstanders en omgeving.

#MeToo

Dit was duidelijk zichtbaar bij de #MeToo ontboezemingen in de zaken tegen Jeffrey Epstein en Harvey Weinstein. Jarenlang konden deze mannen doorgaan met hun seksuele rooftochten doordat hun macht zo groot was dat slachtoffers machteloos en monddood werden gemaakt als ze zich er tegen wilden verzetten. Ze zouden niet worden geloofd of hen werd gedreigd met negatieve consequenties. Pas nu met een nieuwe impuls van wederom een grote vrouwenbeweging die startte met de hashtag MeToo op Twitter, vielen deze machtige mannen van hun voetstuk en werden de verhalen van de slachtoffers eindelijk verteld.

Anno 2020 wordt er niet langer gezwegen hoe ongemakkelijk de waarheid ook is en dat is een goede zaak. De slachtoffers worden eindelijk gehoord en serieus genomen. Het helen van het trauma kan eindelijk beginnen… het mag er zijn.

© Nationale Zorggids / Jolande Rommens-Musquetier