Ontregelen – bananendag

We eten gezond in het Thomashuis. Fruit bij ’t ontbijt en later op de dag nog een keer. Wie gaat werken neemt brood en fruit mee. Fruit kan van alles zijn en hangt van ’t seizoen af. Toen wij in het Thomashuis kwamen, was de gewoonte dat er op maandag bananen waren. Vraag me niet waarom maar dat was zo. Voor bewoners die autistisch zijn is dat dus een gegeven; op maandag hebben we bananen en als we geen bananen hebben klopt er iets niet. Bananen op maandag geven structuur en (dus) veiligheid. Hoe meer spanning er is, hoe meer de wereld om hen heen moet kloppen en bananen horen bij een maandag die klopt. Het maakt dat we proberen vaste patronen te beperken omdat die in aanvang veiligheid bieden, maar uiteindelijk gaan leiden tot spanningsopbouw omdat patronen niet voor de eeuwigheid blijven. Stel je voor dat er opeens geen bananen zijn op de dag dat je ze nodig hebt…

Nu is er de afgelopen tijd ingeslopen dat we ook op vrijdag bananen hebben. Op vrijdag gaan alle bewoners weg en dan is het dus hard werken om ervoor te zorgen dat iedereen op tijd uit bed is, brood en fruit klaar is en iedereen al dan niet met de tas voor een weekend weg de deur uitgaat. Om dat makkelijker te maken zijn er bananen ingeslopen: iemand vond het handig en dat bleek ook zo te zijn. Je kunt ze zo meegeven en schelen een hoop snijwerk. De collega die werkte op een vrijdagmorgen stemde af met de collega van donderdag  om ervoor te zorgen dat er bananen gekocht werden. Helemaal goed en ook goed voor de voorbereiding van je dienst. Na een aantal keer wordt op donderdag eigenlijk standaard bananen gekocht. En voor je het weet hebben we twee bananendagen; de maandag en de vrijdag. Handig; hoef je er niks meer aan te doen en nergens meer over na te denken.

Moeilijk verstaanbaar gedrag

Nou, zo handig is het eigenlijk niet.

We hebben een aantal bewoners met autisme en met ‘moeilijk verstaanbaar gedrag’. Dat laatste betekent dat als bij hen spanning oploopt het gedrag onvoorspelbaar wordt, verbale agressie ontstaat en ze kunnen automutuleren. Spanning kan door veel dingen ontstaan en december is per definitie een maand die spanning geeft. En nu waren er geen bananen deze vrijdagmorgen en dat geeft dus gelijk veel spanning. Je bent daar als begeleider druk mee en eigenlijk heb je daar geen tijd voor, want het is al zo’n opgave iedereen goed weg te krijgen. De begeleider van gisteren heeft ze niet gehaald en ik had het niet geregeld want er zijn immers altijd bananen. Ik raakte vanmorgen wat geïrriteerd: waarom gisteren geen bananen gehaald? Nu zit ik ermee en heb ik een bewoner die daar last van heeft en moeilijk te begeleiden is omdat er geen bananen zijn.

Tja, de bananen op vrijdag zijn een patroon geworden en één die niet de bewoner dient maar de begeleider. Een patroon lijkt ook een afspraak of een regel te zijn geworden: ‘Hé, waarom heb je gisteren geen bananen gehaald?!’ Je moet je verantwoorden. ‘Ehh, wacht even, heb ik iets gemist, hebben wij de afspraak dat er bananen gehaald worden op donderdag??’ Nou, zelfs daar is discussie over: ‘Ja, dat spraken we af en daar was iedereen mee akkoord’.

Ontregelen van de zorg

Ontregelen van de zorg gaat om het stoppen met het uitvoeren van zelf bedachte afspraken ‘omdat het moet’ of, erger nog, anderen verplichten zelf bedachte afspraken uit te voeren. Dat begint dus bij bedenken of een afspraak überhaupt een afspraak is óf dat jij denkt dat het een afspraak is. Blijkt het een afspraak te zijn, vraag je dan elke keer opnieuw af waarom die gemaakt is. En als je dat niet meer weet, of je ontdekt dat het doel niet de bewoner (meer) is maar de begeleider, stop er dan mee.

En dat stoppen niet te abrupt graag, want anders hebben bewoners met autisme daar heel veel last van en is hun gedrag straks de legitimatie om onzinnige, niet gemaakte afspraken te blijven uitvoeren.

Voor wat betreft die bananen: graag stoppen met bananendagen; zowel de maandag- als de vrijdagen. Bewoners nemen fruit mee en wat het is zien we elke dag opnieuw. We hebben geen appeldagen, geen perendagen en geen bananendagen. Het helpt bewoners niet, integendeel, het geeft spanning als er een keer geen bananen zijn.

Door: Nationale Zorggids / Jan-Willem Woensdregt