‘Mantelzorgers worden negatief en moe als zij zich kapot beuken op regels’

Een grote groep mantelzorgers heeft te veel te doen en als gevolg daarvan wordt het zelf patiënt. Dat was één van de conclusies die V&VN, een beroepsvereniging voor verpleegkundigen en verzorgenden, trok uit een onderzoek onder bijna duizend van haar leden naar de rol van de mantelzorger. Mezzo, een landelijke vereniging voor mantelzorgers, was blij met het onderzoek omdat een andere beroepsgroep eens aantoonde dat de druk op mantelzorgers door de participatiesamenleving wordt vergroot. Anni Tüski van Mantelzorg voor Beginners en Cora Postema van Sprekende Mantelzorgers vertellen wat mantelzorgers zélf vooral kunnen veranderen om de druk te verminderen. 

De belangrijkste uitkomsten van het onderzoek op een rijtje: ruim dertig procent van de verpleegkundigen en verzorgenden in de wijkzorg vindt dat het meer taken moet overdragen dan verantwoord voor de belasting van de mantelzorger. Zestig procent van de ondervraagden pakt wel eens taken op die niet in hun zorgpakket horen (bijvoorbeeld: huishoudelijke taken) om de mantelzorger te ontlasten. Bijna een kwart ziet mantelzorgers als hulpvrager naast de daadwerkelijke cliënt. Wijkverpleegkundigen hebben er dan in feite een cliënt bij.

Bureaucratische molen
V&VN vroeg zich af of cliënten en mantelzorgers de gemeente weten te vinden voor de inzet van huishoudelijke hulp en de inzet van vrijwilligers. Cora Postema – zelf mantelzorger van haar man – van Sprekende Mantelzorgers vindt dat de gang naar de gemeente niet altijd de beste oplossing is. “Dan kom je in een bureaucratische molen terecht en dat is een hoop gedoe. En van dat gedoe raken mantelzorgers juist zo overbelast”, weet ze uit ervaring. Postema is van mening dat wijkverpleegkundigen niet te strikt hun takenpakket moeten uitvoeren als ze bij een cliënt over de vloer komen. “Ik ben bijvoorbeeld heel blij als iemand even de wasmachine bij mijn 200 kilometer verderop wonende moeder aanzet. De wijkverpleegkundige is er immers toch. Zoveel moeite lijkt me dat niet gevraagd. Je helpt elkaar niet door alles formeel volgens de regels op te lossen. Bovendien kost dat juist veel meer tijd en energie.”

Staatssecretaris Van Rijn van Volksgezondheid heeft in de Tweede Kamer al eens gezegd dat het niet de bedoeling is dat een wijkverpleegkundige huishoudelijke taken doet, maar ook dat het altijd een keer kan gebeuren als het zo uitkomt. Hij denkt daarbij aan het legen van een prullenbak of het rechtleggen van een tapijt. V&VN heeft begrip voor verpleegkundigen en verzorgenden die taken van mantelzorgers overnemen, maar ziet dit zeker niet als oplossing voor de overbelasting die mantelzorgers ervaren. Wel zijn er steeds meer bedrijven die zich aanbieden om mantelzorgers te helpen in het gezinsleven. 

V&VN is van mening dat verpleegkundigen en verzorgenden meer tijd moeten krijgen om mantelzorgers te helpen de juiste ondersteuning te krijgen voor de zorg van henzelf en hun familielid. Om haar leden te ondersteunen, heeft V&VN een kwaliteitstandaard die beschrijft hoe formele en informele zorg op elkaar kan worden afgestemd. 

Friskijkers
Cora Postema is één van de drie initiatiefneemsters van Sprekende Mantelzorgers. Zij vinden dat de samenleving, de zorg & welzijnssector in het bijzonder, de inspiratie van friskijkers kan gebruiken. Inmiddels zijn er acht sprekende mantelzorgers en zij worden gevraagd door organisaties om onder andere workshops te organiseren. “Wij vinden dat je als mantelzorger meer moet uitgaan van je eigen regie in plaats van te kijken wat goed voor een ander is.”

Ze bedoelt dat je zelf mag bepalen hoe je je leven inricht en dat je je niet laat leiden door organisaties en instanties. “Ga uit van je eigen behoefte en kijk dan wat er mogelijk is: op die manier willen we de mensen inspireren”, zegt Postema. “Zorgprofessionals denken in aanbod. Ze geven je een oplossing en vervolgens moet jij je daarop aanpassen. Je accepteert die oplossing, maar al gauw kom je erachter dat die niet helemaal bij je past. Je hebt andere behoeftes en vervolgens raak je steeds verder van jezelf verwijderd.”

Postema wil weinig weten van de slachtofferrol van mantelzorgers. “Dat gebeurt als zij zich kapot beuken op regels of protocollen. Die mensen worden negatief of moe. Daarom vind ik: laat mensen het met elkaar oplossen. Weiger als wijkverpleegkundige niet om bepaalde taken uit te voeren. Stel dat zoiets gebeurt, dan is een mantelzorger ook eerder geneigd om minder hard te lopen.”

Mantelzorg Award
Om meer mensen te inspireren ook naar de positieve kanten van mantelzorg te kijken, bedachten de Sprekende Mantelzorgers de Mantelzorg Award. Mantelzorgers kunnen vanaf 1 oktober zelf een persoon of een groep nomineren die bijvoorbeeld een klusje uit handen heeft genomen, waardoor het enorm geholpen heeft. De rollen worden dus omgedraaid: waar normaal gesproken mantelzorgers een compliment krijgen, delen zij dat nu uit.

Anni Tüski van Mantelzorg voor Beginners is laaiend enthousiast over de Mantelzorg Award en kan zich helemaal vinden in de denkwijze van Postema. Tüski is mantelzorger voor haar 76-jarige moeder en was dat jarenlang voor haar in 2010 overleden vader. Ze schrok van het feit dat een deel van de wijkverpleegkundigen zich genoodzaakt voelt om bepaalde taken op zich te nemen. Ze is het met Postema eens dat je veel zaken samen moet zien op te lossen. “Alleen een natuurlijke familieband kan de overheid je niet opdringen”, verwijst ze naar de participatiesamenleving die de overheid graag ziet. “Het moet wel uit je hart komen.”

Valkuilen
Tüski schrijft op haar blog veel over mantelzorg. Eén van haar stokpaardjes: werk niet in plaats van maar mét de mantelzorger. Ze stelt de vraag wat een wijkverpleegkundige nodig heeft om niet alleen te signaleren maar ook te verbinden. Een thuiszorgorganisatie kijkt in eerste instantie naar praktische zaken die verband houden met de zorg, maar het zou volgens Tüski voornamelijk draaien om de kwaliteit van het leven. In het kader daarvan is het volgens haar handig om alles rond het huishouden op één A4’tje te zetten. Daarnaast is het van belang dat de wijkverpleegkundige de mantelzorger informeert over alles wat er te doen is in de buurt, zeker als de mantelzorger ver weg woont.

Uit ervaring weet ze wat de grootste valkuilen zijn voor mantelzorgers. “Een grote fout is dat je alles wilt overnemen”, zegt ze. “Het zou kunnen voorkomen dat een iemand zich stoort aan het feit dat de afwas een dag blijft staan. Dat is zijn of haar waarde, maar wellicht is dat in dat huishouden geen enkel probleem. Mijn moeder vond het heerlijk om even te afwassen. Als je dat overneemt, neem je iets van haar af.”

“De grootste valkuil is echter dat je te veel bezig bent met de zorgaspecten, terwijl ‘er zijn’ voor je ouders ook enorm belangrijk is. Op den duur zat ik bij aankomst bij mijn ouders direct in de regelmodus. Daardoor kon ik niet meer genieten van het samen zijn met mijn vader. Je moet niet vergeten ook leuke dingen in te plannen.”

© Nationale Zorggids / Frank Molema