Ex-psychiater Bram Bakker: ‘Er is een last van mijn schouders gevallen’

Bram Bakker is psychiater af. Al jaren spreekt hij zich kritisch uit over de richting die zijn vak opgaat. In het najaar van 2021 was het genoeg. Hij besloot zijn accreditatie niet te verlengen en is nu alleen nog basisarts. Spijt? Dat heeft hij geen moment gehad. We spreken Bram over zijn problemen met de psychiatrie, persoonlijke aanpak en toekomstplannen. “Ik doe hetzelfde werk, maar dan zonder alle regels.”

Het gaat beter dan ooit met Bram Bakker. “Dat is best een opluchting”, zegt hij lachend, als hij vanuit zijn auto belt. “Voor hetzelfde geld had ik het vreselijk gemist om psychiater te zijn. Maar ik ben zo blij dat ik van al die vormregels af ben. Ik begreep al jaren niet waarom die nodig zijn en werd er zwaar ongelukkig van. Nu is er een last van mijn schouders gevallen.”

Administratieve rompslomp

De voormalig psychiater doelt op de bureaucratische beperkingen die hij ervaarde in zijn werk. “Al voor de eerste ontmoeting met een klant (Bram noemt mensen die hij helpt klanten, red.) moeten er ongelooflijk veel formulieren ingevuld worden. Door de klant en de psychiater. Ik snap dat een beetje bureaucratie onvermijdelijk is, maar dit ging nergens meer over. Zo’n 40 tot 60 procent van mijn tijd zat ik achter de computer, formulieren in te vullen die ik zelf niet eens meer begreep.”

Diagnosedrang

De protocollen maakten het hem onmogelijk zijn werk te doen. Volgens Bram is het een historische misvatting dat er altijd een medische diagnose nodig is. “Veel problemen hebben meerdere oorzaken”, licht hij toe. “Bij iedereen die tegenover je zit, leg je een soort puzzel. Er speelt vaak van alles mee: iemands aanleg, persoonlijke eigenschappen en omstandigheden.”

Als psychiater maakt Bram een analyse: hoe zwaar weegt alles? En wat kun je iemand bieden om zich beter te voelen? “Daar is niet per se een diagnose voor nodig. Maar zorgverzekeraars eisen dat er op elk probleem een DSM-label geplakt wordt, anders vergoeden ze de behandelingen niet.” DSM is het classificatiesysteem voor psychische aandoeningen.

Medicijnen voorschrijven

Ook de lange wachtlijsten waren Bram een doorn in het oog. Net als de behoefte van veel collega’s om meteen medicijnen voor te schrijven. “Ik wil geen antidepressiva voorschrijven aan iemand die niet lekker in zijn vel zit. Om je goed te voelen is meer te verzinnen dan een pil. Therapie, gesprekken, je leefstijl aanpassen. Pillen lossen problemen op de lange termijn niet op.”

Lang hoopte Bram dat het systeem zou veranderen. Hij leek onvermoeibaar in het uiten van zijn mening. “Ik heb altijd gedacht dat er ruimte was voor kritisch geluid, maar dat is me tegengevallen”, concludeert hij. “Misschien was het hoogmoedig om te denken dat men openstond voor verandering. De bureaucratie is de laatste jaren alleen maar erger geworden. Ik besef nu dat ik het systeem niet ga veranderen. Maar ik wil er ook niet meer medeplichtig aan zijn.”

Professionele distantie

Bij wijze van afscheid schreef hij het boek Gevoelsarm. Hierin blikt hij op persoonlijke wijze terug op meer dan twintig jaar in de psychiatrie. De titel van het boek slaat op de professionele distantie in de psychiatrie – nog een grote ergernis van Bram.

“Op de opleiding leer je om afstandelijk te zijn. Krijg je een persoonlijke vraag tijdens een gesprek? Dan kaats je die zo snel mogelijk terug. Je mening over een probleem geven? Not done. Zelfs een foto van je kinderen op je bureau werd afgeraden. Tijdens mijn opleiding werd ik op mijn vingers getikt toen ik een t-shirt droeg van een triatlon waar ik aan mee had gedaan.”

De bekende psychiater heeft altijd lak aan die norm gehad. Mede daardoor wordt hij ‘de cowboy onder de psychiaters genoemd’. Bram ontvangt patiënten thuis, geeft hen zijn 06-nummer en vertelt over zichzelf – als de situatie daarom vraagt. Hij is ervan overtuigd dat (de meeste) patiënten daar baat bij hebben.

“Er is nooit wetenschappelijk bewezen dat die professionele distantie de beste methode is”, zegt hij. “Ik heb ook nog nooit iemand gehoord die problemen had met mijn benadering. Als ik me kwetsbaar opstel, zorgt dat juist vaak voor een warmer, dieper gesprek.” Zo zegt hij tegen klanten die relatieproblemen hebben gerust dat hij zelf weleens vertrokken is bij een partner. En hoe hij daar toen mee omgegaan is. “Wie weet heeft iemand daar wat aan.”

Emoties tonen

Ook wordt hij af en toe meegezogen door een verhaal. Als iemand over een trauma vertelt, zit hij soms met tranen in zijn ogen te luisteren. “Een taboe”, zegt hij. “Maar een psychiater is toch ook maar een mens?”

Alles bij elkaar heeft de psychiatrie een “groot identiteitsprobleem”, vindt Bram. En, voegt hij toe: “Daar ben ik echt niet de enige in, ook al lijkt het soms zo. Veel collega’s verlaten het vak.”

Naast eerdergenoemde professionele redenen droegen ook persoonlijke issues bij aan zijn besluit om te stoppen. Zo had hij last van een verstoord cerebellum. Dat is het deel van de hersenen wat te maken heeft met evenwicht. Hij is inmiddels hersteld, maar de ziekte heeft blijvende invloed. Zo kwamen jeugdtrauma’s weer boven. Eerder vertelde hij aan NRC dat hij slachtoffer is geweest van seksueel misbruik.

Eigen spelregels

Heeft hij weleens twijfels gehad over zijn besluit? “Geen moment. Voor die herregistratie moest ik eigenlijk van alles regelen, maar dat besloot ik een jaar eerder al niet te doen. Ik kon dus even wennen aan mijn keuze.” Het scheelt ook dat hij nog steeds therapie en behandelingen geeft. Maar dan volgens zijn eigen spelregels – en die van de klant. Met zorgverzekeraars heeft hij dus niets meer te maken. Dat betekent wel dat de zorg niet vergoed wordt door de zorgverzekeraar.

Nieuw zorgplatform

Gefrustreerd is Bram allesbehalve. “Nee joh, ik kan iedere dag van betekenis zijn voor mensen. Zolang dat het geval is, ga ik vol goede moed door.” Daarnaast is Bram druk bezig met het bouwen van een zorgplatform, waar zorgzoekers en zorgaanbieders met elkaar in contact kunnen komen. Van psychologen en therapeuten tot yogaleraren en hardloopcoaches. Hij omschrijft het als een soort “Airbnb of Booking” voor gezondheidsproblemen. Eind 2022 staat de eerste versie online, verwacht hij. Commissie over de behandelingen die tussen zorgzoekers en zorgverleners plaatsvinden, vraagt hij niet.

Het platform moet mensen helpen meer regie te nemen over eigen problemen, zodat ze niet meer afhankelijk zijn van zorgverzekeraars en lange wachtrijen. “Het is me niet gelukt het zorgsysteem van binnenuit te veranderen. Hopelijk lukt het van buitenaf wel.” Aan zijn inspanningen zal het in ieder geval niet liggen.

Door: Nationale Zorggids / Bente Schreurs
Afbeelding: Bram Bakker