Een pan soep opwarmen, een eitje bakken of water opzetten: bij deze dagelijkse handelingen denk je niet gelijk aan gezondheidsrisico’s. Maar kook je op gas – en dat doet nog 65 procent van Nederland – dan kan dat wel degelijk effect hebben, vooral als je onvoldoende ventileert.

Nieuwsbericht nuanceren

Volgens berichten leidde koken op een gasfornuis het afgelopen jaar bij meer dan 70.000 kinderen (tot 14 jaar) in Nederland tot zelfgerapporteerde astmasymptomen. Gasfornuizen produceren koolmonoxide, fijnstof en stikstofdioxide, schadelijke stoffen die de lucht vervuilen en tot luchtwegklachten kunnen leiden. Dat concluderen twee Europese organisaties, op basis van onderzoek van TNO. Het gaat om CLASP, dat zich inzet voor energie-efficiëntie van toestellen, en EPHA, de European Public Health Alliance.

Michael Rutgers, bestuurder en algemeen directeur van het Longfonds, wil dat nieuwsbericht meteen even nuanceren. “Veel Nederlandse media noemen dat cijfer, 70.000, maar dat herkennen wij niet. Er zijn maar zo’n 70.000 tot 80.000 kinderen in Nederland met astma. Dan heeft iedereen dat gekregen door gas? Koken op gas kan zeker schadelijk zijn, maar dat het zó veel effect heeft, is overdreven.” Volgens Rutgers zou het eerder gaan om zo’n 20.000 kinderen.

Onderzoek uit 2003

Het getal 70.000 komt uit een onderzoek van twintig jaar geleden, denkt Rutgers. “In 2003 werd dat cijfer genoemd, maar dat ging toen over het totaal aantal kinderen met astma.” Volgens Piet Jacobs is er in 2003 voor het laatst grootschalig onderzoek gedaan naar astmasymptomen, waarbij resultaten uit Europese landen vergeleken werden. Jacobs is senior onderzoeker bij TNO en expert op het gebied van binnenklimaat. “Ik heb uitgebreid gezocht, maar recentere Europese getallen rondom de prevalentie van astma bij kinderen zijn er niet. Dat is best teleurstellend.”

Het gaat niet om een direct causaal verband, legt Jacobs uit. Stikstofdioxide veroorzaakt niet meteen kinderastma. Wel rapporteren kinderen die er dagelijks aan blootgesteld worden, meer astma-achtige klachten. Ook is het niet zo dat 70.000 kinderen in één jaar die astmatische klachten hebben gekregen, zoals sommige media suggereren. “Dat cijfer is verdeeld over meerdere jaren, je moet eerder denken aan 5.000 per jaar, waardoor je in totaal op 70.000 kinderen tot 14 jaar komt.”

Daarnaast hangt het er sterk vanaf wat je verstaat onder astmasymptomen, zegt Rutgers. “Is dat één keer hoesten? Of is dat een diagnose van een dokter?” Jacobs licht toe: “In 2003 hebben honderdduizenden 13- en 14-jarigen in heel Europa vragenlijsten ingevuld. Met vragen als: Heb je het afgelopen jaar astma-achtige klachten gehad? In Nederland reageerde 13 procent daar positief op. Dat gaat dus om zelfgerapporteerde klachten. Piepend ademhalen, of benauwdheid. De klachten zijn niet gediagnosticeerd door een dokter.”

Belang van afzuigkap

Een laatste kanttekening die de directeur van het Longfonds bij het onderzoek heeft: het Europese onderzoek zou gaan over koken op gas zonder ventilatie of afzuigkap. “De meeste huishoudens in Nederland hebben gewoon een afzuigsysteem of goede ventilatie.”

Dat is volgens Jacobs niet helemaal waar. “In Nederlandse woningen zit standaard geen afzuigkap. Dat realiseren weinig mensen zich. In sociale huurwoningen heb je een keukenblokje, met een stopcontact en een gasaansluiting. Maar een afzuigkap of dampkamp is niet verplicht. Ik kom weleens bij renovaties van sociale huurwoningen, en dan zie ik nog steeds een gasfornuis zonder afzuigkap. Wat dat betreft zijn mensen met koopwoningen behoorlijk bevoorrecht, doordat ze kunnen doen waar ze zelf zin in hebben.”

Sowieso hebben mensen in kleinere huizen, met kleinere keukens, sneller last van schadelijke stoffen, omdat die minder goed kunnen verspreiden. Kook je op gas en heb je geen afzuigkap? Dan adviseert Jacobs een raampje open te zetten, zodat je de concentraties nog enigszins in de hand kan houden. Al zal dat deze winter minder gedaan worden. “Door de hoge energieprijzen willen mensen de warmte binnenhouden. Ze dichten kieren en gaten om energie te besparen. Begrijpelijk, maar het draagt niet bij aan een gezond binnenklimaat.”

Roken, koken en stoken

Die zorgen deelt het Longfonds. Rutgers: “Wij zeggen altijd: probeer binnen zo min mogelijk te roken, koken en hout te stoken. Dat brengt een hoop rotzooi in de lucht, zoals fijnstof en stikstofdioxide. Dat telt op bij wat je buiten aan schadelijke stoffen binnenkrijgt, zoals uitlaatgassen van auto’s. Als je de keuze hebt om gas te ruilen voor een inductieplaat, zou ik dat zeker doen.”

Bij inductie ontstaan geen verbrandingsgassen. Wel komen er, vanwege bakken en braden, nog steeds fijnstofdeeltjes in de lucht. Op de website geeft het Longfonds tips om gezond te koken. Ook TNO geeft op haar website tips om schadelijke stoffen tijdens het koken te verminderen.

In 2019 heeft het Longfonds samen met TNO bij bijna duizend huishoudens onderzoek gedaan, door fijnstofmeters te plaatsen bij mensen met astma. Daaruit bleek inderdaad dat koken, zowel op gas als elektrisch, de concentratie fijnstof in huis flink kan verhogen. Rutgers: “Maar het blijft lastig om die bronnen uit elkaar te houden. Kaarsen branden en uitblazen is ook een bron, net als huisstofmijt, een stoffig huis of schimmel.”

Nummer 3 van Europa

Dat al die bronnen bijdragen aan luchtvervuiling, is volgens Rutgers en Jacobs bij weinig mensen bekend. Elke keer als Jacobs op het journaal ziet dat we van het gas af moeten, gaat het over de energiecrisis, de broeikaseffecten of onze afhankelijkheid van Rusland. “Dat is óók belangrijk, maar je hoort zelden dat koken op gas gezondheidsrisico’s oplevert. Dat argument wordt niet echt gebruikt.”

Of het even schadelijk is als meeroken, zoals CLASP en EPHA beweren, durft Jacobs niet te zeggen. Maar meer bewustzijn is hard nodig. “Veel mensen realiseren zich niet hoe schadelijk koken op gas kan zijn. Het is zo normaal dat het mensen niet verontrust. Nederland is nummer 3 van Europa als het gaat om percentage mensen dat op gas kookt (65 procent). Alleen Italië en Slowakije scoren hoger.”

Geen harde eisen

Er bestaan geen harde eisen voor de luchtkwaliteit in huis. Best vreemd, vindt Jacobs. Koken op gas leidt binnenshuis tot concentraties aan stikstofdioxide die in de buitenlucht niet aan de normen van de Wereldgezondheidsorganisatie zouden voldoen. “Het verbaast me echt dat er zo weinig aandacht voor is.”

De EU is momenteel wel bezig de regels voor kooktoestellen te herzien. Een idee zou zijn om waarschuwingslabels op de toestellen te plakken. Open haarden moeten al voldoen aan strengere eisen, volgens de nieuwe EcoDesign-wetgeving, die sinds 2022 geldt.

De afgelopen jaren hebben Jacobs en collega’s simulatiemetingen gedaan naar de concentraties van stikstof in de keuken in heel Europa, die ze dit jaar gaan toetsen. In Nederland krijgen veertig huizen een meter opgestuurd; 80 procent daarvan kookt op gas, 20 procent elektrisch. Twee weken lang moeten ze de stikstofdioxide meten in de keuken. Waar blijft de luchtvervuiling het langst hangen? En hoeveel effect heeft het type afzuig- of dampkap?

Een recirculatie-afzuigkap raadt Jacobs in ieder geval af. “Die voert na een paar weken bijna geen stikstofdioxide meer af.” Zo komt hij toch weer uit bij de beste tip: overstappen op elektrisch koken, als dat kan. En ook dan blijft een goede afzuigkap van belang.

Door: Nationale Zorggids / Bente Schreurs